Ο πρώτος Ηρακλειώτης τυπογράφος Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης.

Το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο που επιχειρήθηκε να στηθεί σε ελληνικό έδαφος ήταν στην Κων/πολη το 1627 από τον Ηρακλειώτη Πατριάρχη Κύριλλο Λούκαρη. Όμως μετά από ένα σύντομο χρόνο λειτουργίας του, το τυπογραφείο αυτό καταστράφηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι σκότωσαν τον άξιο ιεράρχη και πέταξαν το αγιασμένο σώμα του στα παγωμένα νερά του Βοσπόρου. Την ίδια ακριβώς τύχη είχε και ο Μητροπολίτης της Ουγγροβλαχίας Άνθιμος.

• Ο Κωνσταντίνος Σιβάκης δίκαια αναγνωρίζεται ο πρώτος ιδιοκτήτης τυπογραφείου στο Ηράκλειο και εκδότης του πρώτου βιβλίου στην Κρήτη που δεν είναι άλλο από την “Ακολουθία του Αγίου ενδόξου τροπαιοφόρου και μεγαλομάρτυρα Μηνά του θαυματουργού”. Η δεύτερη συγγραφική και εκδοτική εργασία του Κων/νου Σιβάκη γίνεται δυο χρόνια αργότερα με το σατιρικό στιχούργημα “Αγράμματος βουλευτής”. Τον ίδιο χρόνο κάνει την εμφάνισή του και ένα ποίημα με τον τίτλο “Ο Καπετάν Φραγιάς” όπως και ο Νέος Ερωτόκριτος που κυκλοφόρησε το 1887. Την πληροφορία αυτή την οφείλουμε στην συμπολίτισσα κυρία Ναταλία Δεληγιαννάκη, που υποστηρίζει ότι στον Κων/νο Σιβάκη πρέπει να αποδοθεί επίσης και το σατιρικό στιχούργημα με τίτλο “Το παράπονο της βοσκοπούλας” που εκδόθηκε στο Ηράκλειο το 1899.

• Αξίζει να μεταφέρω ένα απόσπασμα από το περιοδικό “Ηρώ” των Αθηνών (1964) όπου η Γαλάτεια Καζαντζάκη αναφέρει με υπερηφάνεια “ανατράφηκα μέσα σε πνευματικό περιβάλλον, γιατί ο πατέρας μου εξόν που έχει το καλύτερο βιβλιοπωλείο είναι και ο ίδιος πολυδιαβασμένος και καλλιτέχνης. Ετοιμάζει μαζί με τον Ξανθουδίδη μια σπουδαία έκδοση του “Ερωτόκριτου” ξοδεύοντας γι’ αυτό το σκοπό ένα σημαντικό για την εποχή ποσό.• Για το τυπογραφείο του Ανδρέα Ζωγράφου και της εφημερίδας “Ανόρθωσις” που πάνω από είκοσι πέντε έτη δημοσίευσε από τις στήλες της πάρα πολλά άρθρα, συνεντεύξεις, σχόλια και χρονογραφήματα, θα μας μιλήσει η κόρη του, Λιλή Ζωγράφου με το παρακάτω κείμενο: “Όταν η μάνα μου ήταν γκαστρωμένη σε μένα, πώς περνούσε τις νύχτες της. Κρατούσε τις νύχτες την πετρόλαμπα όρθια, δίπλα στην κάσα από τα γεμάτα θρίαμβο μάτια του πατέρα μου που κρατούσε με ιερό δέος την εφημερίδα “του” ελέγχοντας τους τίτλους, τον τύπο. Λες και κρατούσε τους “Τάιμς”.

• Όμως πολύ σύντομα το φως της γνώσης το φέρνει η τυπογραφία με το βιβλίο, την εφημερίδα και το περιοδικό. Στην αναζήτηση λοιπόν ενός δυνατού μέσου επικοινωνίας και μετάδοσης ιδεών και θαρραλέων λόγων για τον ξεσηκωμό, αυτοί που έταξαν σκοπό της ζωής τους την ελευθερία της πατρίδας βρήκαν στην τυπογραφία τον πιο δυναμικό και συνεπή σύμμαχο· μέσα στα ταπεινά εργαστήρια της τυπογραφίας ξεκίνησε η προσπάθεια για τη λευτεριά του τόπου! Και δεν άργησε να έρθει η ώρα που βρόντηξε και το καρυοφίλι.

• Το εργαστήριο του Αβραάμ Κυπράκη έτυχε της εκτίμησης και της υποστήριξης των κατοίκων των Μοιρών αλλά και ολόκληρης της γύρω περιοχής. Δεν άργησε μάλιστα να οργανωθεί καλύτερα ασχολούμενος με το εμπόριο χαρτικών και σχολικών ειδών, όπως βιβλία Δημοτικού και Γυμνασίου όλων των τάξεων καθώς και ειδών γραφικής ύλης. Οργάνωσε επίσης με επιτυχία πρακτορείο εφημερίδων και περιοδικών εφοδιάζοντας το ο ίδιος καθημερινά από το Ηράκλειο, ερχόμενος βαθιά μεσάνυχτα με το ζώο και αργότερα με ποδήλατο για να παραλάβει τα φύλλα από το εδώ πρακτορείο.

Την τιμητική της στο σύγγραμμα έχει και η Μεσαρά με τη μνημόνευση των δυο σημερινών τυπογραφείων της με την ιστορία και εξέλιξή τους: του Αβραάμ Κυπράκη που λειτουργεί συνέχεια από το 1929 έχει καταστεί φυτώριο δεκάδων τυπογράφων και αποτελεί σήμερα την πιο αξιόλογη μονάδα εκτύπωσης και διανομής Τύπου στην περιοχή και του Νικολάου Ευαγ. Χρονάκη που με τον εκσυγχρονισμό και προσφορά του έχει επιβληθεί στο κοινό και εμφανίζει άριστες προοπτικές μελλοντικής εξέλιξης.

Ευοίωνο φαινόμενο η παρουσία και δράση των δυο αυτών τυπογραφείων με τα οποία η Μεσαρά δίνει το “παρών” της στον εκδοτικό χώρο. Σε μια περίοδο μάλιστα που της τάζουν δικό της νομό, δικό της λιμάνι και άλλα... μπιχλιμπίδια!!!

Η τυπογραφία και το δεξί της χέρι η δημοσιογραφία είναι συνεπιβάτες στην καθημερινή ζωή μας. Σωστά έχει ειπωθεί πως ο ρόλος τυπογράφων και δημοσιογράφων “τοποθετείται στον κύκλο των ανθρώπων που προετοιμάζουν το μέλλον”. Η τυπογραφία στάθηκε ανέκαθεν στο πλευρό όλων των ελληνικών επαναστάσεων για την ελευθερία και την πνευματική ανύψωση του λαού μας. Συνεπώς μεγάλη υπήρξε η επίδραση της στο φρόνημα των Ελλήνων κάτω από όλους τους ξένους ζυγούς.

Κακώς ο τυπογράφος τοποθετείται σε υποδεέστερη μοίρα με την άποψη ότι επισκιάζεται από την αίγλη και την εντονότερη δημόσια εμφάνιση και δράση του δημοσιογράφου. Έχουν και οι δυο κοινή αποστολή και ίδιες επιδιώξεις, ένα απαραίτητο αλληλοσυμπλήρωμα!

Τύπος ασκητή θεωρείται ο τυπογράφος σε όλους τους καιρούς και όλα τα φάσματα του επαγγέλματος. Κλεισμένος στη σκήτη του, το ερημητήριό του - συνήθως στα παλιά χρόνια υπόγειοι και ανθυγιεινοί χώροι - με τα στοιχεία πρώτα και τη φωτοσύνθεση σήμερα, επιδιώκουν το τέλειο και σωστό, συμβάλλοντας έτσι στην ώθηση του πνεύματος και του πολιτισμού.

Με τις απόψεις αυτές που αντλώ από το βιβλίο του Δ.Μ. και άλλα παρεμφερή συγγράμματα, ο τυπογράφος αναδεικνύεται σε προσωπικότητα του καθημερινού μόχθου, πολύτιμο παράγοντα στην ειδησεογραφία. Μόχθος συναφής με τις ανθυγιεινές συνθήκες δουλειάς.

Όταν πριν από καιρό ο Δ.Μ. ζήτησε να του δανείσω για να αντλήσει λεπτομέρειες το σύγγραμμα του Ελληνοαυστραλού καθηγητή Καναράκη Γιώργου “Ο ελληνικός Τύπος στους Αντίποδες: Αυστραλία και Νέ Ζηλανδία” δεν μπορούσα να πιστέψω πως με τη θεάρεστη πρωτοβουλία του θα έφθανε σε ένα πόνημα ολκής, αυτό που κρατώ τώρα στα χέρια μου.

Πολλές χάρητες οφείλονται στο φίλο Δ.Μ. για το εγχείρημά του αυτό στο οποίο και διαφαίνεται η πνευματική και λογοτεχνική κατάρτισή του.

Με εφάμιλλο του μεγάλου ιστορικού μας Κ. Παπαρρηγόπουλου παραλληλίζω το Δ.Μ. που με την ίδια σκέψη, τον ίδιο παλμό μας φέρνει τον άνεμο άλλων εποχών.

Στον επίλογό του ο συγγραφέας ομολογεί απροκάλυπτα ότι με το πόνημα του αυτό δεν ολοκληρώνεται η καταγραφή των τυπογραφείων του Ηρακλείου. Απλώς έκαμε ο ίδιος την αρχή, το ξεκίνημα μέσα σ’ ένα κλίμα αναγκαστικής προχειρότητας λόγω των μεγάλων δυσκολιών για την περισυλλογή στοιχείων και πληροφοριών και τη δυσχερή πρόσβαση σε όλες τις απαραίτητες πηγές.

Υπόσχεται, πάντως να επανέλθει με ασφαλέστερη πανοπλία εφόσον όμως βοηθηθεί σε πληροφορίες απ’ όλες τις πλευρές και όλους τους παράγοντες που σχετίζονται με το θέμα, οπότε και μόνο μπορεί να υπάρξει πλήρης καταγραφή της ιστορίας της τυπογραφίας στον τόπο μας.

Ευχής έργο αν υπάρξει ανταπόκριση στο κάλεσμά του αυτό και ο Δ.Μ. επανέλθει - όπως προσδοκούμε - με ένα πληρέστερο οδηγό στο χέρι.

Δημήτριος Ν. Μουδατσάκης

ΕΦΗΜ ΠΑΤΡΙΣ