Η Ακαδημία Αθηνών

  Η Ακαδημία Αθηνών είναι πνευματικό ίδρυμα με στόχο την καλλιέργεια και την προαγωγή των Επιστημών, των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών, καθώς και την επιστημονική έρευνα και μελέτη. Λειτουργεί ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου και εποπτεύεται από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Γενικός και κύριος σκοπός της Ακαδημίας Αθηνών, σύμφωνα με τον Ιδρυτικό της Nόμο, είναι η καλλιέργεια και η προαγωγή των Επιστημών, των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών και η επικοινωνία του ιδρύματος και των ακαδημαϊκών με τις άλλες ακαδημίες ή τους ομοτέχνους τους, καθώς και η ανταλλαγή απόψεων με αυτούς.

Στους σκοπούς της Ακαδημίας είναι επίσης η επιστημονική έρευνα και μελέτη στους τομείς γεωργία, βιομηχανία, ναυτιλία, εθνική οικονομία, καθώς και η έκδοση γνωμοδοτήσεων, προτάσεων, αποφάσεων, κρίσεων για την διαφώτιση και καθοδήγηση κρατικών οργάνων και αρχών. Στο πλαίσιο του σκοπού της η Ακαδημία Αθηνών προβαίνει δια των μελών της σε επιστημονικές ανακοινώσεις, και συμμετέχει σε επιστημονικά συνέδρια και διεθνή ερευνητικά προγράμματα, πραγματοποιεί εκδόσεις, χορηγεί υποτροφίες, απονέμει βραβεία. Σήμερα λειτουργούν στην Ακαδημία 19 ερευνητικά κέντρα και γραφεία.

Σήμερα, στην Ακαδημία Αθηνών λειτουργούν 14 Ερευνητικά Κέντρα και 5 Γραφεία Ερευνών με εξειδικευμένες βιβλιοθήκες, καθώς και η κεντρική Βιβλιοθήκη «Ιωάννης Συκουτρής». Από το 2002 υπό την εποπτεία της Ακαδημίας Αθηνών λειτουργεί το Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών

Το νεοκλασικό μέγαρο στο κέντρο της Αθήνας το οποίο στεγάζει την Ακαδημία Αθηνών, χτίστηκε αρκετές δεκαετίες πριν από την ίδρυση της ίδιας της Ακαδημίας. Η ιστορία του κτηρίου αρχίζει με μεγάλη δωρεά του Σίμωνος Σίνα το 1856 με σκοπό την ανέγερση κτηρίου στο οποίο θα στεγαζόταν Ακαδημία.

Το κτήριο σχεδιάστηκε το 1859, τρία χρόνια μετά τη δωρεά του Σίνα, από τον Δανό αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν. Είναι ένα από τα τρία μέρη της «Αθηναϊκής Τριλογίας» του νεοκλασικισμού μαζί με το κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, που βρίσκεται στα αριστερά του, και το μέγαρο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος στα αριστερά του Πανεπιστημίου. Το κτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών είχε ήδη σχεδιαστεί από τον μεγαλύτερο αδελφό του Κρίστιαν Χάνσεν και ολοκληρωθεί το 1864, ενώ το κτήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, που αρχικά ονομαζόταν «Μουσείο», σχεδιάστηκε αργότερα από τον Θεόφιλο.

Ο θεμέλιος λίθος του Μεγάρου τέθηκε το 1859 σε λαμπρή τελετή στην οποία παρέστη κι εκφώνησε λόγο ο Βασιλιάς Όθων. Κατά την ανοικοδόμηση όμως του Μεγάρου, παρουσιάστηκαν αρκετές δυσκολίες, όπως η διακοπή των εργασιών το διάστημα 1864-1868 και ο θάνατος του Σίμωνος Σίνα το 1876, μετά τον οποίο την ευθύνη για τη συνέχιση των εργασιών ανέλαβε η χήρα του Ιφιγένεια. Το νεοκλασικό Μέγαρο ολοκληρώθηκε τελικά το 1885, με το συνολικό κόστος ανέγερσης να έχει φθάσει τα τρία εκατομμύρια χρυσές δραχμές. 

Στις 20 Μαρτίου του 1887, ο αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλλερ, ως πληρεξούσιος των κληρονόμων του Σίμωνος Σίνα, παρέδωσε στον τότε Πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη την «Σιναία Ακαδημία», όπως αποκαλούταν εκείνη την εποχή προς τιμήν του ευεργέτη της.

Το Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών, όπως αναφέρει η ίδια η Ακαδημία, είναι «το σημαντικότερο έργο του Χάνσεν» και «κατά τη γνώμη των ειδικών, το ωραιότερο νεοκλασικό οικοδόμημα του κόσμου». Πηγή έμπνευσης του αρχιτέκτονα ήταν η κλασική αρχιτεκτονική του αθηναϊκού 5ου αιώνα, όπως εμφανίζεται με τα μνημεία της Ακροπόλεως. Τα γλυπτά του αετώματος του Μεγάρου και τα δύο αγάλματα του Απόλλωνα και της Αθηνάς, όπως και το μεγαλύτερο μέρος του πλούσιου γλυπτικού διακόσμου, είναι έργα του γλύπτη Λεωνίδα Δρόση

Οι απαρχές της σύλληψης της ιδέας για ίδρυση Ακαδημίας ανάγονται στα πρώτα επαναστατικά χρόνια, το 1824. Το ζήτημα απασχόλησε την Αντιβασιλεία, ενώ επίμονες ήταν οι προσπάθειες του Αλέξανδρου Ρίζου-Ραγκαβή, ενώ ακολούθησε η δωρεά του Σίμωνος Σίνα για την ανέγερση μεγάρου το 1856. Έντεκα χρόνια αργότερα, το 1867, ο υπουργός Παιδείας Χ. Χριστόπουλος υπέβαλε σχέδιο νόμου.

Στις αρχές του εικοστού αιώνα, το 1904, ο Σπυρίδων Λάμπρος κατάρτισε σχέδιο οργανισμού της Ακαδημίας Αθηνών. Τελευταία πρωτοβουλία ήταν εκείνη του υπουργού Παιδείας Σπυρίδωνος Στάη το 1908. Ο γενικός προσανατολισμός της πλειοψηφίας των πρωτοβουλιών κατά τον 19ο αιώνα είναι η απόπειρα σύνδεσης της πολιτιστικής ανάπτυξης της χώρας με το προγονικό της παρελθόν: βασικοί άξονες θα ήταν η διάσωση και η μελέτη της εθνικής κληρονομιάς, η σύνταξη λεξικού και γραμματικής της νεοελληνικής γλώσσας. Δια της Ακαδημίας θα εντασσόταν η Ελλάδα στα πολιτισμένα κράτη της εποχής

Οι παράγοντες που δρομολόγησαν την οριστική ίδρυσή της ήταν δύο. Ο πρώτος, η συμμετοχή της Ελλάδας στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι (Ιανουάριος 1919) όπου η Ελλάδα θα έπρεπε να προβάλει δια ενός Ανώτατου ακαδημαϊκού ιδρύματος τα εθνικά της δίκαια. Ο δεύτερος, η ίδρυση το 1918 της Διεθνούς Ένωσης Ακαδημιών, στις διασκέψεις της οποίας η Ελλάδα δεν μπορούσε να συμμετάσχει αφού δεν διέθετε ανάλογο ίδρυμα. Τότε, ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεσμεύθηκε να ιδρύσει ένα τέτοιο Ίδρυμα και πέτυχε έτσι τη συμμετοχή και της Ελλάδος στις εργασίες της Ένωσης. 

Ο Βενιζέλος έστειλε σχετικό τηλεγράφημα στον Δημήτριο Αιγινήτη για την προώθηση των σχετικών ενεργειών. Οι πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν ανέστειλαν κάθε κίνηση. Μετά την Μικρασιατική καταστροφή οι νέες συνθήκες επέβαλαν την ίδρυση Ακαδημίας με απώτερο σκοπό τη διάσωση και μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς και την καλλιέργεια της εθνικής αυτογνωσίας

Σύμφωνα με τον Ακαδημαϊκό Κωνσταντίνο Τσάτσο, ο Στυλιανός Παττακός είχε καλέσει το Προεδρείο του ιδρύματος και του ζήτησε να εκδηλωθεί η Ακαδημία υπέρ της δικτατορίας, όμως αρνήθηκε. Στη συνέχεια ζητήθηκε ο διορισμός Κυβερνητικού Επιτρόπου, όπως με τα Πανεπιστήμια, χωρίς όμως ούτε κι αυτό να γίνει δεκτό. Η μόνη συμμόρφωση της Ακαδημίας, κατά τον Τσάτσο, ήταν όταν πραγματοποίησε μια εορταστική συνεδρία στις 21 Απριλίου, αλλά με την ξηρά εκφώνηση μιας ομιλίας με θέμα «άσχετο από την Επανάσταση». Επίσης ποτέ δεν παρενέβη το καθεστώς, σύμφωνα με την μαρτυρία του Τσάτσου, για την εκλογή ακαδημαϊκού

2 Μαΐου 1968: Η Ακαδημία Αθηνών τιμά με πανηγυρική συνεδρία και ορίζει την «21 Απριλίου 1967» εθνική επέτειο της Ελλάδος. Ο πρόεδρος της Ακαδημίας Ερρίκος Σκάσσης τόνιζε στον πανηγυρικό του λόγο για την 21η Απριλίου: «Η ημέρα αύτη αποτελεί ασφαλώς ορόσημον εις την ιστορίαν της Νεωτέρας Ελλάδος. Αι προσπάθειαι της Εθνικής Κυβερνήσεως εις πλείστους τομείς έσχον αξιόλογα και εν πολλοίς σωτήρια αποτελέσματα, ώς της Παιδείας με την αποσόβησιν του κινδύνου ανεπανορθώτου εξανδραποδισμού της Ελληνικής νεότητος. 

Η Ακαδημία Αθηνών εύχεται εις τάς αόκνους προσπαθείας της επαναστάσεως της 21ης Απριλίου και της ενσαρκούσης το πνεύμα ταύτης Κυβερνήσεως καλήν μέχρι τέλους επιτυχίαν εις τους σκοπούς αυτής επ’ αγαθώ του Έθνους και του λαού». Ο καθηγητής Σπυρίδων Μαρινάτος, ο οποίος είχε εκλεγεί τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών το 1955, στον  πανηγυρικό λόγο που εκφώνησε στις 2 Μαΐου 1968, ανέφερε ανάμεσα στ’ άλλα, ότι «εορτάζομεν μίαν νέαν επέτειον εις την δολιχοδρομίαν του Ελληνικού Έθνους, του παλαιοτέρου ιστορικού έθνους επί του εδάφους της Ευρώπης και ενός εκ των δύο ή τριών παλαιοτάτων εθνών επί του πλανήτου. Είναι η επέτειος της 21ης Απριλίου...».

24 Απριλίου 1969: Η Ακαδημία Αθηνών τιμά με πανηγυρική συνεδρία για δεύτερη χρονιά την «21 Απριλίου 1967»

3 Μαΐου 1970: Η Ακαδημία Αθηνών τιμά με πανηγυρική συνεδρία για τρίτη χρονιά την «21 Απριλίου 1967».

28 Απριλίου 1971: Η Ακαδημία Αθηνών σε πανηγυρική συνεδρίαση τιμά για τέταρτη χρονιά την «21η Απριλίου 1967».

28 Απριλίου 1972: Η Ακαδημία Αθηνών σε πανηγυρική συνεδρίαση τιμά για πέμπτη χρονιά την «21η Απριλίου 1967».

3 Μαΐου 1973: Η Ακαδημία Αθηνών τιμά για έκτη χρονιά την 21 Απριλίου 1967 (αυτή φέρεται και τελευταία επέτειος).

Η λειτουργία της Ακαδημίας διέπεται από τον Ιδρυτικό της Nόμο 4398/1929, με τον οποίο κυρώθηκε η από 18 Μαρτίου 1926 Συντακτική Απόφαση περί Οργανισμού της Ακαδημίας Αθηνών.

Η Ακαδημία διοικείται σύμφωνα με τον Οργανισμό της, όπως αυτός τροποποιήθηκε από μεταγενέστερες νομοθετικές διατάξεις. Το Προεδρείο της Ακαδημίας αποτελείται από τον Πρόεδρο, τον Αντιπρόεδρο, τον Γενικό Γραμματέα, τον Γραμματέα επί των Πρακτικών και τον Γραμματέα επί των Δημοσιευμάτων. Πρόεδρος της Ακαδημίας γίνεται αυτοδικαίως ο Αντιπρόεδρος του προηγούμενου έτους. 

Ο Αντιπρόεδρος εκλέγεται από τα τακτικά μέλη της Ακαδημίας κατά την πρώτη συνεδρία της Ολομέλειας του Δεκεμβρίου κάθε έτους με μυστική ψηφοφορία. Ο Γενικός Γραμματέας και οι δύο Γραμματείς εκλέγονται ανά πενταετία τον τελευταίο μήνα πριν από τη λήξη της θητείας τους από τα τακτικά μέλη. Η θητεία του Προέδρου είναι ετήσια, ενώ του Γενικού Γραμματέως και των δύο Γραμματέων πενταετής.

 Ο Πρόεδρος, ο Αντιπρόεδρος, ο Γενικός Γραμματεύς, οι δύο Γραμματείς και οι τρεις Πρόεδροι των Τάξεων συγκροτούν την Σύγκλητο, η οποία έχει αρμοδιότητα σε όλα τα διοικητικά και τα οικονομικά ζητήματα της Ακαδημίας. Οι συνεδριάσεις της Συγκλήτου, στην οποία προεδρεύει ο Πρόεδρος της Ακαδημίας, είναι μυστικές.

Τα Βραβεία της Ακαδημίας Αθηνών είναι ετήσιος θεσμός. Κάθε χρόνο η Ακαδημία βραβεύει λογοτέχνες, οργανισμούς αλλά και ανθρώπους που ανδραγάθησαν. 

Τα βραβεία δίνονται για τις κατηγορίες:

Τάξη των Θετικών Επιστημών

Τάξη των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών

Τάξη των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών

Ίδρυμα Πέτρου Χάρη

Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη

Σε κάθε μια από τις κατηγορίες δίνονται αρκετά βραβεία αθλοθετούμενα από προσωπικότητες και εταιρείες και την Ακαδημία Αθηνών, αλλά και έπαινοι και εύφημες μνείες.