1η Ιανουαρίου 2002 Η Μετάβαση Στο Ευρώ Και Η Επίδραση Στην Ελληνική Οικονομία Και Κοινωνία

  Κι όμως υπήρχε μια εποχή που η δραχμή ήταν ανάμεσά μας.

Η Ελλάδα εντάχθηκε στο ευρώ την 1.1.2001. Ακολούθησε μεταβατική περίοδος ενός έτους, όπου μόνο λογιστικά χρησιμοποιούνταν το ευρώ.

Την 1.1.2002 κυκλοφόρησαν τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα ευρώ για χρήση από τους πολίτες. Από τότε στην Ελλάδα χρησιμοποιείται μόνο το ευρώ.

Αν και έχουν περάσει σχεδόν 20 χρόνια, η δραχμή μοιάζει σε όλους μας ένα πολύ μακρινό παρελθόν!

Την 1η Ιανουαρίου του 2002, πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη νομισματική αλλαγή στην ιστορία. Ήταν μια πρόκληση με άνευ προηγουμένου διαστάσεις που αφορούσε τον τραπεζικό τομέα, τις εταιρείες χρηματαποστολών, το λιανικό εμπόριο, τις επιχειρήσεις που λειτουργούν με χρηματοδέκτες και το ευρύ κοινό. 

Για την αποφυγή συμφόρησης στην αλυσίδα προσφοράς, περίπου 144 δισ. ευρώ σε μετρητά διατέθηκαν από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες στις τράπεζες και από τις τράπεζες στους λιανοπωλητές. Αυτό σήμαινε ότι υπήρχαν μετρητά σε ευρώ σε όλους τους τομείς της οικονομίας τις πρώτες μέρες του 2002. Έως τις 3 Ιανουαρίου 2002, το 96 % όλων των αυτόματων ταμειακών μηχανών (ΑΤΜ) στη ζώνη του ευρώ έδιναν χαρτονομίσματα ευρώ. Και μέσα σε μία εβδομάδα από την εισαγωγή του, περισσότερες από τις μισές συναλλαγές μετρητών πραγματοποιούνταν σε ευρώ (http://hellonet.teithe.gr).

Η αλλαγή νομίσματος ολοκληρώθηκε μέσα σε δύο μήνες. Τα εθνικά χαρτονομίσματα και κέρματα έπαψαν να αποτελούν νόμιμο χρήμα στα τέλη Φεβρουαρίου του 2002 το αργότερο, και νωρίτερα σε μερικά κράτη μέλη. Έως τότε, περισσότερα από 6 δισ. χαρτονομίσματα και περίπου 30 δισ. Εθνικά κέρματα είχαν αποσυρθεί, και το ευρώ είχε φτάσει πλέον σε πάνω από 300 εκατ. πολίτες σε δώδεκα χώρες (Kenen and Meade, 2003).

Η φυσική εισαγωγή του ευρώ αποτέλεσε το σημαντικότερο εγχείρημα αλλαγής νομίσματος στην ιστορία. Η Ευρώπη στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων και αντιμετώπισε επιτυχώς τη δύσκολη πρόκληση της ομαλής μετάβασης στο νέο νόμισμα. Τα συμμετέχοντα κράτη μέλη παρήγαγαν 15 δισ. χαρτονομίσματα και 51 δισ. κέρματα, ενώ στη συνέχεια διένειμαν κατά τις πρώτες εβδομάδες του 2002 περίπου 8 δισ. χαρτονομίσματα και 38 δισ. κέρματα σε 218.000 τραπεζικά ή ταχυδρομικά καταστήματα, σε 2,8 εκατ. εμπορικά καταστήματα και σε 302 εκατ. πολίτες εγκατεστημένους σε 12 διαφορετικές χώρες. Επίσης, τα κράτη μέλη έπρεπε να αποσύρουν σε μερικές εβδομάδες ένα μεγάλο μέρος των 9 δισ. εθνικών χαρτονομισμάτων και 107 δισ. εθνικών κερμάτων που ήταν σε κυκλοφορία(Antonio Fatas, Ilian Mihov, 2009).

Η μεγάλη αυτή επιτυχία οφείλεται στην ποιότητα και την εξαιρετική προσοχή με την οποία έγιναν οι προετοιμασίες των κρατών μελών, των ευρωπαϊκών οργάνων, των εθνικών κεντρικών τραπεζών, των χρηματοπιστωτικών οργανισμών, των εμπορικών επιχειρήσεων, των αστυνομικών οργάνων και των χρηματαποστολών, καθώς και στην ενεργό και ενθουσιώδη συμμετοχή των πολιτών, χωρίς τους οποίους η επιτυχία του εγχειρήματος και τη η ταχεία διάδοση του ευρώ δεν θα ήταν δυνατή (Gros, D. and T. Mayer, 2010).

Οι Ευρωπαίοι πολίτες αποδέχθηκαν το νέο νόμισμά τους ταχύτατα και με μεγάλο ενθουσιασμό, αγοράζοντας μαζικά τις συσκευασίες εξοικείωσης πριν από την 1η Ιανουαρίου ενώ παράλληλα πολυάριθμοι ήταν εκείνοι που εφοδιάστηκαν γρήγορα με χαρτονομίσματα από τις αυτόματες ταμειολογιστικές μηχανές (ΑΤΜ) και τις τράπεζες. Από την κατάρτιση του προσωπικού των ταμείων έως την εφαρμογή ειδικών προγραμμάτων υπέρ ευαίσθητων κατηγοριών του πληθυσμού, όλοι οι τομείς αποτέλεσαν το αντικείμενο συστηματικής προετοιμασίας. Τα εθνικά υπουργεία οικονομικών διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην πλαισίωση και την ενθάρρυνση των οικονομικών φορέων. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα συντόνισε αποτελεσματικά την δράση των εθνικών κεντρικών τραπεζών. 

Η Επιτροπή διαδραμάτισε από την πλευρά της, καθ’ όλη αυτή τη διαδικασία, έναν μείζονα ρόλο ώθησης και συντονισμού της δράσης των συμμετεχόντων κρατών, καθοδηγώντας τις σχετικές προετοιμασίες μέσω των συστάσεων και των προτάσεών της 1 και οργανώνοντας τις εργασίες των δικτύων στα οποία συμμετείχαν οι επικεφαλής των ειδικών ομάδων εργασίας των δημοσίων διοικήσεων και οι διευθυντές επικοινωνίας των υπουργείων οικονομικών. Η Επιτροπή αποτέλεσε επίσης ένα κεντρικό σημείο πληροφόρησης καθ’ όλη τη φάση της μετάβασης μέσω του ευρωπαϊκού δικτύου έγκαιρης προειδοποίησης που η ίδια δημιούργησε (Paraschiv, 2011).

Για την προετοιμασία και την υποστήριξη της ενέργειας αυτής σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν ενημερωτικές εκστρατείες εξαιρετικής διάρκειας και εμβέλειας. Ο συνολικός σωρευτικός προϋπολογισμός των εθνικών εκστρατειών ενημέρωσης, οι οποίες συγχρηματοδοτήθηκαν εν μέρει από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανέρχεται σε 321 εκατ. ευρώ.Το Ευρωσύστημα πραγματοποίησε επίσης μία ευρεία ενημερωτική εκστρατεία, της οποίας ο προϋπολογισμός ανήλθε σε 80 εκατ. ευρώ. Προσθέτοντας στα παραπάνω ποσά εκείνα που κατέβαλαν οι τράπεζες και οι επαγγελματικές ενώσεις για την υλοποίηση των προσπαθειών τους, το τελικό κόστος της εκστρατείας ενημέρωσης των πολιτών και των οικονομικών φορέων υπερβαίνει το 0,5 δισ. ευρώ. Δέκα χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, το ευρώ εισήλθε επιτυχώς στην καθημερινή ζωή των πολιτών. 

Η επιτυχία της μετάβασης στο ευρώ αντικατοπτρίζει την ικανότητα των θεσμικών οργάνων να αναλάβουν και να ολοκληρώσουν ένα πολυσύνθετο σχέδιο και απευθύνει σε όλους ένα μήνυμα αισιοδοξίας για τη συνέχιση της οικοδόμησης της Ευρώπης. Αποτελεί επίσης πολύτιμη πηγή διδαγμάτων για τα κράτη που θα υιοθετήσουν στο μέλλον το ευρώ, στα οποία δόθηκε έτσι νέα ώθηση στις συζητήσεις σχετικά με τη συμμετοχή στο ευρώ (Gros, D. and T.

Οι Έλληνες διαμαρτύρονται ότι το ευρώ έφερε ανατιμήσεις και ότι είναι η αιτία για τις αυξήσεις των τιμών των αγαθών και υπηρεσιών. Οι περισσότεροι θεωρούν το ευρώ ως μια αρνητική εξέλιξη για την ελληνική οικονομία, συνδέοντάς το με την ακρίβεια. Επίσης, κάποιο άλλη μερίδα ανθρώπων εκτιμά ότι η υιοθέτηση του ευρώ αποτελεί μειονέκτημα για την Ελλάδα που θα την αποδυναμώσει στο μέλλον. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2006). Μάλιστα, οι Έλληνες καταναλωτές, μαζί με τους Ισπανούς, φαίνεται να είναι οι περισσότερο δυσαρεστημένοι για το ευρώ και πιστεύουν πως το ευρώ έχει οδηγήσει σε αυξήσεις τιμών από τη στιγμή εισαγωγής του, δηλαδή πέντε χρόνια νωρίτερα (European Commission, 2006).

Η εισαγωγή του ευρώ φαίνεται να έχει επιδράσει αποσταθεροποιητικά στον τρόπο διαμόρφωσης των αντιλήψεων των νοικοκυριών για τις μεταβολές των τιμών. Μάλιστα η επίδραση αυτή συνδέεται με ένα κλίμα «απαισιοδοξίας» των νοικοκυριών για το ευρώ, η οποία αποτυπώνεται σε πολλές δημοσκοπήσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί Έλληνες θεωρούν ότι η μετατροπή των τιμών σε ευρώ αποβαίνει επιζήμια για τους καταναλωτές (João Rebelo Barbosa, 2011).

Η αδυναμία πολλών νοικοκυριών να σκεφτούν σε όρους ευρώ ακόμα και σήμερα προκαλεί ίσως σύγχυση στην αντίληψη που έχουν για τη μεταβολή των τιμών. Τα νοικοκυριά, λοιπόν, όταν καλούνται να δώσουν απαντήσεις για τις μεταβολές των τιμών σε σχέση με πριν πιθανόν να συγκρίνουν την τρέχουσα τιμή ενός αγαθού σε ευρώ με την τιμή του σε εθνικό νόμισμα πριν το ευρώ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα νοικοκυριά να σχηματίζουν εσφαλμένες αντιλήψεις για την μεταβολή των τιμών, αντιλήψεις που δεν ανταποκρίνονται στην πορεία του πραγματικού πληθωρισμού. Επίσης, οι αντιλήψεις των νοικοκυριών πιθανόν να επηρεάζονται από σημαντικές ανατιμήσεις αγαθών τα οποία δε συμπεριλαμβάνονται στον ΔΤΚ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σημαντική αύξηση των τιμών των κατοικιών που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια και η οποία φυσικά δεν περιλαμβάνεται στον υπολογισμό του πληθωρισμού (Fagan and Gaspar, 2007), (Arghyrou, 2006).

Ο αντίκτυπος της εισαγωγής του Euro και η κοινή Ευρωπαϊκή πολιτική είχε σημαντικές επιπτώσεις στην περίπτωση της Ελλάδας. Μετά την εισαγωγή της Ελληνικής οικονομίας στον μηχανισμό στήριξης, δημιουργείται το ερώτημα ποιες θα είναι οι άμεσες και έμμεσες συνέπειες αυτής της οικονομικής καθίζησης της ελληνικής οικονομίας. (Gros, 2012).

Ήδη, παρατηρούνται οι πρώτες αρνητικές συνέπειες στα νοικοκυριά που τινάζονται στον αέρα αφού ολοένα και αυξάνεται ο δείκτης τιμών καταναλωτή και η ανεργία όταν παράλληλα μειώνονται οι μισθοί και οι συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων και ελαστικοποιείται η εργασία Σημαντικό ρόλο στην αύξηση των τιμών έπαιξε η διαδοχική αύξηση της φορολογίας σε βασικά προϊόντα (καύσιμα, ποτών, κ.λπ.). Παράλληλα, το παραγόμενο εθνικό προϊόν μειώνεται δραματικά, οι επιμέρους δείκτες (τουρισμού, βιομηχανίας, αγροτικής παραγωγής, κ.λπ.) παρουσιάζουν μεγάλη ύφεση και οι αρνητικές επιπτώσεις στις επενδύσεις έχουν φέρει αρνητικό πρόσημο στο ρυθμό ανάπτυξης. 

Αυτή η κατάσταση άλλαξε την αντιμετώπιση της Ελληνικής οικονομίας από τις διεθνείς αγορές την τελευταία περίοδο της τρέχουσας κρίσης, θεωρώντας την πτώχευση της Ελληνικής οικονομίας ή την έξοδο από το Euro σαν ένα στοίχημα και μειώνοντας την αξιοπιστία της Ελληνικής οικονομίας μέσω της διαδοχικής υποβάθμισης της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας από τους διεθνείς οργανισμούς αξιολόγησης. (Γιαννίτσης, 2005).