Κρήτη πόλεις και χωριά: Η Αγία Βαρβάρα Του Δήμου Γόρτυνας

Η Αγία Βαρβάρα είναι κωμόπολη και έδρα του Δήμου Γόρτυνας του νομού Ηρακλείου. Αποτελεί επίσης ομώνυμο Δημοτικό διαμέρισμα και αριθμούσε 2.115 κατοίκους το 2001. Bρίσκεται 30 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Ηρακλείου. Αποτελεί σταυροδρόμι για την πεδιάδα της Μεσαράς και τα νότια βουνά του ΨηλορείτηΤο κλίμα της είναι δροσερό και κατάλληλο για θερινή διαμονή. Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η ελαιοκομία και παράγεται λάδι. Επίσης, ονομαστά είναι τα λάχανά της.

Ο κεντρικός ναός είναι αυτός που έδωσε και το όνομα στο χωριό. Εξίσου σημαντικός είναι ο παλιός ναός αλλά και οι βυζαντινές εκκλησίες του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Ιωάννη και του Αγίου Γεωργίου, όπως επίσης και το παλαιό μοναστήρι της Αγίας Πελαγίας (στο κοιμητήριο του οικισμού).

Στις 4 Δεκεμβρίου, γιορτή της προστάτιδας Αγίας της πόλης, οργανώνεται παραδοσιακό πανηγύρι. Παρόμοιες εκδηλώσεις γίνονται τις Απόκριες από τον εξωραϊστικό και πολιτιστικό σύλλογο και στις αρχές Ιουλίου, με κρητική μουσική στην πλατεία του χωριού. ΄

Ολες οι υπηρεσίες του Δήμου εδρεύουν στην κωμόπολη. Ανάμεσα στα άλλα υπάρχουν 2 νηπιαγωγεία, 1 Δημοτικό σχολείο, Γυμνάσιο και Λύκειο, ΚΕΠ, Κέντρο Υγείας και ΟΤΕ.

Με 2.143 κατοίκους, το Δημοτικό διαμέρισμα Αγίας Βαρβάρας συγκροτείται από τους οικισμούς:

την Αγία Βαρβάρα [ 2.115 ] , έδρα.
τα Κάτω Μούλια [ 21 ]
το Κερατοκεφάλι [ 0 ]
τα Πειρουνιανά ή Πιρουνιανά μια από τις συνοικίες της Αγίας Βαρβάρας, που έλαβαν το όνομά τους από τα ονόματα των κατοίκων του οικισμού. Οι άλλες συνοικίες, που υπάρχουν από την περίοδο της Ενετοκρατίας είναι: Μυλωνιανά, Καμπανιανά, Τραπεζανιανά, Μπαρμπεριανά, Παπαδιανά, Ραγουζιανά, Τιθιανά, Αληδιανά, Πορτί, Θαλασσιανά και Καμπιθιανά.

Η στρατηγικής σημασίας θέση που κατέχει το χωριό από άποψη γεωγραφική, στοίχισαν στην περιοχή σε μάχες και εχθροπραξίες, ιδίως κατά την Επανάσταση του 1821. Έπειτα από την άλωση της Κρήτης από τους Τούρκους, η Αγία Βαρβάρα παραχωρήθηκε στον Αχμέτ Πασά Κιοπρουλί. Ο τελευταίος την αφιέρωσε στο Βεζίρ Τζαμί (Άγιος Τίτος) του Χάνδακα. Εκεί γεννήθηκε ο αγωνιστής Μαθιός Καμπιτάκης, που βρήκε το θάνατο μαζί με το Γ. Καραϊσκάκη στο Φάληρο.

Το χωριό αναφέρεται σε όλες τις ενετικές απογραφές του 16ου (και στον Καστροφύλακα) και 17ου αιώνα. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834, το βρίσκουμε με 40 οικογένειες. Το 1881 ανήκει στο δήμο Μεγάλης Βρύσης και αριθμεί 450 κατοίκους. Το 1920 έγινε κοινότητα και έκτοτε παρουσίασε πληθυσμιακή αύξηση. Η Αγία Βαρβάρα είναι η έδρα του Δήμου Αγίας Βαρβάρας. Κτισμένη σε στρατηγική θέση, ελέγχει τον άξονα Ηράκλειο - Μεσαρά. Βρίσκεται στο κέντρο της Κρήτης και είναι το «φάλι της Κρήτης».

Η παράδοση λέει ότι, ξεκινήσανε δυο παπάδες ο ένας από τη Σητεία και ο άλλος από τα Χανιά για να μοιράσουνε την Κρήτη. Αφού περπατήσανε αρκετά συναντηθήκανε στην Αγ. Βαρβάρα..Κουρασμένοι και ιδρωμένοι από την πεζοπορία κάθισαν να ξεκουραστούν. Τότε έβγαλε ο ένας παπάς το καλυμμαύχι του το πέταξε κατά γης και είπε «επαέ είναι το κέντρο της Κρήτης, επαέ είναι το φάλι της Κρήτης, επαέ βάνω κι εγώ το σύνορο».

Και το καλυμμαύχι του παπά έγινε βράχος μεγάλος, σύνορο σταθερό στην είσοδο του χωριού και ορίζει το κέντρο της Κρήτης. Πάνω του κτίστηκε το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, από τον Αλέξανδρο Σακλαμπάνη το 1933, για να μην μπορέσει κανείς να χαλάσει αυτό το σύνορο. Αυτό λέει η παράδοση, αυτό δεχόμαστε και εμείς.Το χωριό κατοικείται από τα παλιά τα χρόνια, ίσως από την περίοδο της Μινωικής εποχής.

Από τις παλιές εκκλησίες της περιοχής (Άη Γεώργης ο Χωστός, Αγ. Πελαγία, παλιά Αγ. Βαρβάρα κ.ά.) προκύπτει ότι κατοικείται σίγουρα τα τελευταία 1000 χρόνια. Γραπτά στοιχεία έχουμε από το 1577 από τον Fr. BAROZZI. Το 1583 αναφέρεται από τον Καστροφύλακα SANTA BARBARA.

Το 1671 παραχωρείται σαν δώρο στον Κιουπρουλή Αχμέτ Πασά, που την παραχωρεί με τη σειρά του στο Βεζίρ Τζαμί, σημερινό Άγιο Τίτο. Το 1823 στρατοπέδευσε στην Αγία Βαρβάρα ο Χουσείν Μπέης με 12.000 στρατιώτες, για να καταπνίξει την επανάσταση στην περιοχή. Οι Αγιοβαρβαρίτες εγκατέλειψαν το χωριό.

Στις 20 Αυγούστου ξεκίνησαν αψιμαχίες από την Αγία Βαρβάρα και εξελίχτηκαν σε σφοδρή μάχη στις Αμμουργέλες στους πρόποδες του «Κουδουνιού» με ήττα των χριστιανών. Το 1866 οι Τούρκοι κατέστρεψαν το χωριό. Το 1881 η Αγ. Βαρβάρα αναφέρεται στο Δήμο Μεγάλης Βρύσης, ενώ από το 1920 αναφέρεται με δική της Κοινότητα. Η Αγία Βαρβάρα συμμετείχε σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες της πατρίδας μας, δίνοντας άξια παλικάρια που θυσιάστηκαν στο βωμό της ελευθερίας γράφοντας ο καθένας, τη δική του ξεχωριστή ιστορία.

Όπως:

Τον Καμπιτομαθιό, χαίνη (αντάρτη), με πλούσια δράση κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σκοτώθηκε στη μάχη του Φαλήρου με τον Καραϊσκάκη το 1827. Άξιος απόγονός του ο γιος του «Καμπιτονικολής» που πιάστηκε αιχμάλωτος στη μάχη της Σφακτηρίας, το 1825 και πέθανε στις φυλακές της Αιγύπτου. Τον οπλαρχηγό Καμπιτογιάννη, συνεργάτη του καπετάν Μιχάλη Κόρακα.

Αρκετοί αυτοί που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα πεδία των μαχών τόσο στη Μικρά Ασία όσο και κατά τον Αλβανικό πόλεμο. Κατά τη Γερμανική κατοχή, παρέμεινε στην Αγ. Βαρβάρα, για ενάμιση χρόνο μονάδα πεζικού του Γερμανικού στρατού.

Επίσης λειτούργησε η μεγαλύτερη Νοσοκομειακή μονάδα των Βαλκανίων για την περίθαλψη των Γερμανών τραυματιών, μάλιστα για την μεταφορά των τραυματιών κατασκευάστηκε στη θέση «Ρουσά» αεροδρόμιο για μικρά σκάφη. Την περίοδο αυτή, πλήρωσαν με τη ζωή τους, τη συγκρότηση ομάδας αντίστασης, πολλοί Αγιοβαρβαρίτες: