Tα Ζυμένια Ανθρωπάκια Του Αγίου Αντωνίου - Του Νίκου Ψιλάκη

 zumarenia-anthrwpakia-agiou-antwniou-620x330


Κάθε χρόνο στις 17 του Γενάρη...

Εθιμο μοναδικό, όσο μοναδικός είναι και ο τόπος, όσο μοναδική είναι και η ιδιότυπη κοινωνία, αρμονική συνύπαρξη ποιμένων και ναυτικών. Τα «ζυμαρένια ανθρωπάκια του Αγίου Αντωνίου». Ή αλλιώς, τα ανθρωπόσχημα τάματα που σημάδεψαν γενιές και γενιές Σφακιανών.

Τόπος άγονος, γη ξερή, μα από τα σπλάχνα της προβάλλουν πότε κάποιες αρχαίες κολόνες, πότε όστρακα από σπασμένα κεραμικά, πότε απομεινάρια και μνήμες από μεγάλα πολεμικά γεγονότα. Κι η θάλασσα απέραντη και δύσκολη, όσο και τα βουνά που νομίζεις πως πέφτουν με ορμή στα νερά της. Ο τουρισμός επέφερε το πιο βαρύ πλήγμα στην ιστορία του τόπου μα και την πιο μεγάλη ανάσα. Προκάλεσε αλλοιώσεις ανεπανόρ­θωτες και παράλληλα έδωσε το φιλί της ζωής σε μια κοινωνία που ακολουθούσε φθίνουσα πορεία, επίσης ανεπανόρθωτη. Το Λουτρό έχει αλλάξει! Όπως τόσες και τόσες μικρές πατρίδες αγαπημένες.

LOYTROA

Σκεφτόμουν τι είναι εκείνο που αντιστέκεται, κρατά περισ­σότερο, καθώς ανηφορίζαμε με τον Γιώργο το μονοπάτι για να φτάσομε στο σπηλαιώδη ναό του Αγίου Αντωνίου. Και έδωσα μόνος μου την απάντηση: η ψυχή τουν ανθρώπων. Χρειάστηκε να περάσει λίγος καιρός για να επιβεβαιωθεί αυτή η μάλλον πρόχειρη σκέψη. Ο Γιώργος ζήτησε φέτος (τον Γενάρη του 2004) από τις γυναίκες να θυμηθούν το έθιμο που τα τελευταίο χρόνια είχε ατονήσει: τα ψωμιά - τάματα, αυτές τις ιδιότυπες προσφορές στον Αγιο. Κι αμέσως έγινε το θαύμα! Τα δυτικά Σφακιά ξεσηκώθηκαν. Το έθιμο δεν είχε ξεχαστεί. Άλλωστε, κανείς δεν μπορεί να αφήσει πίσω τις μνήμες και τα βιώματα του! Οι παλιές ζυμώτρες θυμήθηκαν την απέριττη αφαιρετική τε­χνική τους, τα νέα παιδιά από κοντά, ταξίματα παλιά εκπληρώ­θηκαν κι ο μικρός ναός γέμισε τάματα και ζ(ύή, μύρισε φρέσκο] ψημένο ψωμί και ευλάβεια, όπως τη βιώνει στην καθημερι­νότητα του ο λαϊκός άνθρωπος.

LOYTRO2

Έθιμο μοναδικό, όσο μοναδικά είναι και τα Σφακιά. O Αγιος Αντώνιος εδώ δεν είναι ο «καθηγητής της ερήμου», δεν είναι ο θεμελιοτής του χριστιανικού μοναχισμού, όπως τον ξέρουν σ' όλον τον άλλο κόσμο. Ο Αγιος Αντώνιος των Σφακιανών του Λουτρού είναι... γιατρός. Ας μην το λέει κανένα συνα­ξάρι. Φτάνει που το λέει το μεγάλο συναξάρι της λαϊκής παρά­δοσης. Αλλωστε, τούτο το λαϊκό συναξάρι δεν μπορεί κανείς νόμος να το καταργήσει, καμιά διάταξη δεν είναι ικανή να το απορρίψει. Ο ιατρός Αγιος περιμένει εκεί στον ίδιο τόπο για αιώνες τώρα, έτοιμος να προσφέρει την ελπίδα στους ανθρώ­πους που προστρέχουν στο ιερό ζητώντας τη Χάρη του.

LOYTRO3

Ο Αγιος Αντώνιος θεραπεύει τα σωματικά και τα ψυχικά πάθη, απαλλάσσει τους ανθρώπους από αρρώστιες και πόνους. Ο ναός του είναι μικρός και απέριττος, πιθανότατα αρχαίος τόπος λατρείας αδιερεύνητης. Ένα σπήλαιο σε μια γωνιά της αρχαίας πόλης, στην άκρη του Λιβυκού, μέσα στο οποίο οι πα­λιοί -περισσότερο από δυο χιλιάδες χρόνια πριν - θα μπορούσαν να λάτρευαν τους δικούς τους θεούς. Ο νότιος τοίχος χτίστηκε κι εξασφαλίστηκε η προστασία του ιερού από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες. Τίποτ' άλλο. Μόνο μια αυλή πλακοστρωμέ­νη. Και γκρεμοί. Κι ένα καμπαναριό. 'Οταν χτυπούν τις καμπά­νες ακούνε τ' αγρίμια και τα κύματα.

LOYTRO

Σ' αυτόν τον Αγιο που γιορτάζει μέσα στο καταχείμωνο οι Σφακιανοί συνήθιζαν να κουβαλούν τα μοναδικά τάματα τους: ψωμιά σε σχήματα ανθρώπων και ανθρωπίνων μελών. Πάνε δε­καετίες από τότε που έφερναν και άρτους ζωόσχημους. Έτσι γιατί σ' αυτές τις κοινωνίες η οικολογία δεν είναι μόδα αλλά ανάγκη! Ο σεβασμός στο ζαηαανό είναι σεβασμός στη ζωή. Φτενός ο τόπος, η βοσκή των αιγοπροβάτων εξασφάλιζε τα χρειώδη και, σ' ένα βαθμό, την επιβίωση.

Παλιότερα, κάθε χρόνο στα μισά του Γενάρη οι Σφακιανοί άναβαν τους φούρνους. Ζύμωναν και φούρνιζαν τα τάματα της χρονιάς. Τα περισσότερα τάματα πλάθονταν σε σχήμα ανθρω­πίνου σώματος. Ωστόσο, πολλές Σφακιανές έπλαθαν κεφάλια και μάτια, πόδια και χέρια, ακόμη και καρδιές. Αν αρρώσταινε κάποιος τον έταζαν στον Αγιο. Και... τον πήγαιναν. Κάθε πρωί στις 17 του Γενάρη, κάτω από δύσκολες συνήθως συνθήκες (κακοκαιρίες), ο χώρος μπροστά από το τέμπλο μετατρεπόταν σε τόπο εκπλήρωσης του χρέους: δεκάδες ψωμιά ήταν εκεί και περίμεναν τον ιερέα να τα ευλογήσει. Κι ύστερα, στο τέλος, έκο­βαν σε κομμάτια τους ανθρωπόσχημους άρτους και πρόσφεραν στο εκκλησίασμα.

Διηγούνται πως μια Σφακιανή είχε τάξει το κεφάλι του παιδιού της που πονοΰοε, Και πήγε το τάμα της στον Αγιο Αντώ­νιο, αλλά πρωτοτύπησε. Μέσα στο ζυμάρι είχε βάλει και... μυζή­θρα! Το κεφάλι και το μυαλό. Η καινοτομία σχολιάστηκε μάλ­λον αρνητικά. Τέτοιο φαινόμενο δεν επαναλήφθηκε. Οι κοι­νωνίες γνωρίζουν να βάζουν από μόνες τους φραγμούς. Γνω­ρίζουν πού τελειώνουν τα όρια της ευλάβειας και πού αρχίζει το μη ανεκτό, που μπορεί να είναι και ύβρις!

Όπως είπαμε ήδη, το έθιμο βρίσκεται ήδη σε υποχώρηση.



Πρώτη δημοσίευση: Κρητικό Πανόραμα, 4, Μάης - Ιούνης 2004:82-101

https://www.facebook.com/notes/chania-crete-by-nikos/%

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου