Κρήτη πόλεις και χωριά: Το Χωριό Κρουσώνας Του Δήμου Μαλεβιζίου

Ο Κρουσώνας είναι κωμόπολη με 2.855 κατοίκους και ομώνυμο Δημοτικό διαμέρισμα της επαρχίας Μαλεβιζίου, σε υψόμετρο 460 μ. στο δήμο Μαλεβιζίου στο νομό Ηρακλείου. Αποτελεί την έδρα του εν λόγω Δήμου. Βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του Ψηλορείτη , του υψιπέδου Γούρνος , 1292 μ., αμφιθεατρικά κτισμένο πάνω στους λόφους Πλάγια, Κούπος και Λειβαδιώτης.

Απέχει από το Ηράκλειο 21,8 χιλιόμετρα. Σε υψόμετρο 920 μ. βρίσκεται οροπέδιο με το όνομα Λιβάδι με άφθονα υπόγεια νερά. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία (αμπέλια, ελιές) και παράγεται λάδι και σταφίδα.

Έχει ανάμεσα στα άλλα 2 Δημοτικά Σχολεία, 2 νηπιαγωγεία, Γυμνάσιο, Λύκειο, ΚΕΠ, σταθμό χωροφυλακής, ΟΤΕ, περιφερειακό ιατρείο, επιμορφωτικό σύλλογο με το όνομα «Άγιος Χαράλαμπος» και τους ιερούς ναούς του Αγίου Χαραλάμπους (πολιούχου) , της Παναγίας της Κεράς , του Αγίου Γεωργίου και ο νέος της Αγίας Τριάδας.

Στο χωριό δημιουργήθηκε ο πρώτος γυναικείος Αγροτοβιοτεχνικός Συνεταιρισμός του Νομού Ηρακλείου με το όνομα "Η Κρουσανιώτισσα".

Το Δημοτικό διαμέρισμα έχει 2.947 κατοίκους. Οι οικισμοί που το απαρτίζουν:

ο Κρουσώνας, έδρα, με 2.855 κατοίκους,
η Αγία Ειρήνη, με 20 κατοίκους και
η Κιθαρίδα, με 72 κατοίκους. Βρίσκεται βορειοανατολικά του Κρουσώνα σε υψόμετρο 220 μ. Εκεί βρίσκεται η παλαιά εκκλησία του Αγίου Φανουρίου με ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Επίσης, εκεί κοντά ήταν η μονή Κερά Ελεούσα, της οποίας μετόχι είναι η σημερινή μονή της Αγίας Ειρήνης.

Η κοινοβιακή Μονή καλογριών βρίσκεται στις ανατολικές παρυφές του υψώματος Γούρνος και καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1822. Όλοι οι μοναχοί της σφαγιάστηκαν στη θέση Τροχάλακας, επειδή ήταν καταφύγιο για τους επαναστάτες. Το 1944 άρχισε η ανοικοδόμησή της και έπειτα από δεκαετίες άρχισε ξανά να λειτουργεί, με λίγες μοναχές. Η ονομασία του χωριού θεωρείται αρχαία ελληνική. Κάποιοι το ετυμολογούν από το κούρσος.>κρούσος, κουρσεύω.

Η λέξη χρησιμοποιείται σήμερα στην Κρήτη στη φράση: «κρούσος είναι το χωριό= έρημο, όπως συνέβαινε κατά τις επιδρομές των κουρσάρων.

Το 1280 γίνεται αναφορά του οικισμού σε συμβόλαιο.Στην απογραφή του Καστροφύλακα (Κ 102) αναγράφεται Crussona με 262 κατ. το 1583. Το 1834 είχε 140 χριστιανικές οικογένειες και ήταν βακουφικό χωριό, χωρίς Τούρκους. Το 1821 στην εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους κατέφυγαν 350 Τούρκοι για να σωθούν και παρέλαβαν όμηρο το παιδί ενός αγωνιστή.

Οι επαναστάτες, με τη συγκατάθεση του πατέρα του παιδιού, άνοιξαν τρύπα στην οροφή της εκκλησίας (σώζεται μέχρι σήμερα) και μέσα από αυτήν έριξαν αναμμένες εύφλεκτες ύλες. Όλοι τους, όπως και το παιδί, πνίγηκαν από τον καπνό. Όσοι τόλμησαν να βγουν σκοτώθηκαν . Κατά την Επανάσταση του 1866 το χωριό πυρπολήθηκε από τους Τούρκους και οι ναοί του καταστράφηκαν.