Η πόλη των Χανίων στο πέρασμα των χρόνων

 

Τα Χανιά είναι παραλιακή πόλη της βορειοδυτικής Κρήτης, ένας από τους σημαντικότερους λιμένες της Κρήτης και πρωτεύουσα του νομού Χανίων. Καταλαμβάνει έκταση περίπου 11 τετραγωνικών χιλιομέτρων και σύμφωνα με την απογραφή του 2001 έχει πληθυσμό 55.838 κατοίκων και αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του νησιού μετά το Ηράκλειο. Υπήρξε σημαντική μινωική πόλη και έχει ταυτισθεί με την αρχαία Κυδωνία.

Η πόλη έχει το τυπικό μεσογειακό κλίμα, το οποίο είναι ζεστό και ξηρό τα καλοκαίρια και ήπιο τους χειμώνες. Μεταξύ Απριλίου και Οκτωβρίου ο ουρανός είναι καθαρός. Η ατμόσφαιρα είναι σχεδόν πάντα ζεστή, και τα θερμά επεισόδια (με θερμοκρασίες πάνω από 38 °C) δεν είναι πολύ συνηθισμένα, αφού υπάρχει συνεχώς η θαλασσινή αύρα (τα "Μελτέμια"). Συνήθως χιονίζει μόνο στα ορεινά του νομού με πολύ σπάνιες εξαιρέσεις όπως αυτή στις 13 Φεβρουαρίου 2004 όπου 250–760 mm χιονιού έπεσαν μέσα στην πόλη. Μερικά μικρά θερμά επεισόδια συμβαίνουν και κατά τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο, όταν σκόνη απο τη Σαχάρα μεταφέρεται από ένα ισχυρό "καταβατικό" άνεμο (τύπου Σιρόκο) ο οποίος αποκαλείται Λίβας (επειδή έρχεται από τη Λιβύη).

Τα Χανιά είναι η τοποθεσία σύμφωνα με την οποία οι Μινωίτες έκτισαν τη "Κυδώνια". Από ανασκαφές που έγιναν σε διάφορες συνοικίες, όπως αυτή στο Καστέλι, βρέθηκε οτι η περιοχή ήταν κατοικημένη από τη Νεολιθική εποχή. Η πόλη αποτέλεσε μετά τη Μινωική εποχή, μια σημαντική πόλη-κράτος με όρια από την θάλασσα μέχρι τους πρόποδες των Λευκών Ορέων. Οι πρώτοι αποικιστές από την ηπειρωτική Ελλάδα ήταν οι Δωριείς γύρω στο 1100 π.Χ. Η Κυδωνία βρισκόταν σε συνεχείς διενέξεις με τις άλλες πόλεις κράτη της περιοχής όπως τα Άπτερα, η Φαλάσαρνα και η Πολυρρήνεια. Επίσης ο Όμηρος την ανέφερε στην Οδύσσεια (iii.330). Το 69 π.Χ. ο Ρωμαίος πρόξενος Caecilius Metellus κατέλαβε την Κυδωνία η οποία έλαβε προνόμια ανεξάρτητης πόλης-κράτους από τους Ρωμαίους όπου και κράτησε το δικαίωμα να έχει δικό της νόμισμα μέχρι τον τρίτο αιώνα μ.Χ

Η πρώτη βυζαντινή περίοδος διήρκεσε από το 395 ως το 824 μ.Χ. Γι' αυτήν δεν υπάρχουν αρκετές καταγραφές. Κατά την Αραβοκρατία που ακολούθησε η πόλη ονομαζόταν Al Hanim. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι Χριστιανικοί πληθυσμοί μετακινήθηκαν προς τα ορείνα του νομού λόγω των διωγμών. Ο Βυζαντινός στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς επανακατάλαβε την πόλη το 961 μ.Χ. Η δεύτερη βυζαντινή περίοδος κράτησε μέχρι το 1204 μ.Χ. και το όνομα της άλλαξε σε Χανιά. Οι βυζαντινοί άρχισαν να ενισχύουν με οχυρωματικά έργα την πόλη χρησιμοποιώντας αρχαία οικοδομικά υλικά, με σκοπό να αποτρέψουν και άλλη αραβική επιδρομή. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα Χανιά αποτελούν επίσης έδρα επισκόπου.

Παρόλα αυτά τα τείχη της δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τους Οθωμανούς απο το να καταλάβουν την πόλη το 1645 ύστερα απο μια 2μηνη πολιορκία. Οι Οθωμανοί αποβιβάστηκαν κοντά στο μοναστήρι της Γωνιάς στην Κίσσαμο, το οποίο και λεηλάτησαν και έκαψαν. Πολιόρκησαν τα Χανιά στις 2 Αυγούστου 1645. Οι απώλειες και απο τις δυο πλευρές ήταν τεράστιες (ειδικά των Οθωμανών). Ο Οθωμανός διοικητής εκτελέστηκε στην επιστροφή του έχοντας χάσει περισσότερους απο 40,000 άντρες. Αργότερα οι περισσότερες εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά και τα πλούτη της πόλης μεταφέρθηκαν στην έδρα της Οθωμανικής αυτοκρατοριάς, την Κωνσταντινούπολη. Οι Τούρκοι εποίκησαν τις ανατολικές συνοικείες της πόλης (Καστέλι και Σπλάτζια), όπου και μετέτρεψαν τον Άγιο Νικόλαο των Δομινικανών μοναχών στο Κεντρικό τους τζάμι ("Houghiar Tzamissi" Turkish: Hünkar Camisi). Έκτισαν επίσης και νέα τζαμιά όπως αυτο του Kioutsouk Hassan στο παλιό λιμάνι. Τα δημόσια λουτρά (hamam) χτίστηκαν απο τους Τούρκους λίγο πιο πάνω, στη σημερινή οδό Χάληδων. Στα Χανιά διέμενε και ο Πασάς της Κρήτης.

Το 1821 με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, υπήρξαν διαμάχες μεταξύ των Χριστιανών και Μουσουλμάνων στα Χανιά, που οδήγησαν σε μεγάλες απώλειες και απο τις δυο πλευρές. Ο επίσκοπος Κισσάμου, Μελχισεδέκ Δεσποτάκης κρεμάστηκε απο τους Τούρκους σε ένα πλάτανο στην πλατεία της Σπλάτζιας, ο οποίος υπάρχει εως σήμερα. Το 1878, υπογράφηκε η συνθήκη της Χαλέπας. Μεγάλο μέρος των Μουσουλμάνων σκοτώθηκαν ή μετακινήθηκαν στην Τουρκία.

Το 1898, κατά τη διάρκεια των τελευταίων κινημάτων για ανεξαρτησία και ένωση με την Ελλάδα, οι Μεγάλες δυνάμεις έκαναν τα Χανιά πρωτεύουσα της ημιαυτόνομης Κρητικής Πολιτείας, με ύπατο αρμοστή της τον πρίγκιπα Γεώργιο. Το παλάτι βρίσκεται στην συνοικία Καστέλι πάνω από το παλιό λιμάνι. Κατά την διάρκεια αυτών των χρόνων η Κρήτη τύπωσε δικό της νόμισμα και γραμματόσημα. Η πόλη έπαψε να αποτελεί ένα απομακρυσμένο βιλαέτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και έγινε κοσμοπολίτικη ξανακερδίζοντας το ρόλο της ως σταυροδρόμι των πολιτισμών της Ευρώπης και της Ανατολής. Πολλά σημαντικά κτήρια χτίστηκαν κατά την περίοδο αυτή κυρίως στην οδό Νεάρχου καθώς και στο προάστιο της Χαλέπας όπου βρίσκονταν τα προξενεία των προστάτιδων δυνάμεων.

Παρόλα αυτά ο κύριος στόχος ήταν η ένωση με την Ελλάδα ο οποίος πραγματοποιήθηκε έπειτα από την στάση του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το πρίγκιπα Γεώργιο. Ύστερα από αρκετές διαμάχες, η επανάσταση του Θερίσου στις 10 Μαρτίου 1905, κατάφερε να διώξει τον Γεώργιο και να φέρει στην Κρήτη τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Τελικά το 1908 ο Βενιζέλος κατάφερε να εδραιώσει μια επαναστατική κυβέρνηση, η οποία αναγνωρίστηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Η μετέπειτα εκλογή του ως πρωθυπουργού της Ελλάδας το 1910 κατάφερε να ενώσει την Κρήτη με την Ελλάδα στις 1 Δεκεμβρίου 1913. Η Ελληνική σημαία υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά στο παλιό λιμάνι με την παρουσία του Βενιζέλου και του βασιλιά της Ελλάδας Κωνσταντίνου. Ο Βενιζέλος, ο οποίος κατάγεται από τις Μουρνιές Χανίων, υπήρξε αρχηγός της Κρητικής επανάστασης του 1896-97 εναντίων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και πρωθυπουργός της Ελλάδας (1910-1915, 1915, 1917-1920, 1924, 1928-1932, 1932 και 1933). Απεβίωσε στις 18 Μαρτίου 1936 και βρίσκεται θαμμένος στον Προφήτη Ηλία πάνω από τα Χανιά.

Την δεκαετία του ΄70 η Κρήτη μετετράπει σε ένα μείζονα τουριστικό προορισμό για διεθνή και ενχώριο τουρισμό, πράγμα το οποίο συνέβαλε στην άνθηση της οικονομίας και της πολιτιστικής ανάπτυξης της πόλης. Τα Χανιά έπαψαν να είναι πρωτέυουσα της Κρήτης το 1971 έπειτα απο 686 χρόνια.Μια άλλη σημαντική στιγμή στην ιστορία των Χανίων είναι η εισβολή και κατοχή απο τις δυνάμεις του Άξονα κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Έπειτα απο ένα ανήλεη βομβάρδισμο της πόλης απο την γερμανική αεροπορία τον Μάιο του 1941 οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές εισέβαλαν στην πόλη απο τα δυτικά (απο τις περιοχές του Γαλατά και του Μάλεμε) και απωθήθηκαν απο τους βρετανούς στον λόφο της Δεξαμενής στα νότια της πόλης. Ο βασιλιάς Γεώργιος διέμεινε σε μια βίλα στα Περιβόλια, κοντά στα Χανιά, στην προσπάθεια του να ξεφύγει απο τους Γερμανούς στην Αίγυπτο. Η Εβραική κοινότητα των Χανίων υπέστει σημαντικές απώλειες κατά την διάρκεια της 5ετούς κατόχης. Οι περισσότεροι απο αυτούς, όπως και άλλοι αντιστασιακοί μεταφέρθηκαν απο τους Γερμανούς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην κεντρική Ευρώπη. Το 1944 μια Βρετανική τορπίλη βύθισε το "Ταναϊς" όπου μετέφερε το μεγαλύτερο μέρος της εβραικής κοινότητας Χανίων. Τα Χανία ήταν η τελευταία Ευρωπαική πόλη που απελευθερώθηκε απο τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1945 με τους Γερμανούς να εκτελούν ντόπιους μέχρι την τελευταία στιγμη.

Συνοικίες

Η πόλη των Χανίων χωρίζεται σε δύο βασικά τμήματα. Την παλιά πόλη, με το παλιό λιμάνι, και την νέα πόλη, εκτός των τειχών. Η παλιά πόλη βρίσκεται κτισμένη γύρω απο το βενετσιάνικο λιμάνι και περιβάλεται απο τις ενετικές οχειρώσεις του 1538, που διασώζοντε τα ανατολικά και δυτικά τμήματα τους. Στην νότια πλευρά οι οχειρώσεις αυτές καταστράφηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα, για να χρησιμοποιηθούν τα υλικά τους στην κατασκευή της αγοράς και διαφόρων άλλων δημοσίων και μη κτηρίων. Απο εκεί αναπτύχθηκε η νέα πόλη.

Παρόλο που βομβαρδίστηκε και κάηκε αρκετές φορές στην μακρόχρονη ιστορία της, η παλιά πόλη των Χανίων θεωρείτε απο τις ομορφότερες πόλεις της Μεσογείου (η "Βενετία της Ανατολής"). Σε διάφορα σημεία ο ταξιδιώτης μπορεί να συναντήσει δείγματα όλων των πολιστισμών που πέρασαν απο αυτήν. Στο κέντρο της βρίσκεται ο λόφος του Καστελίου, ο οποίος κατοικείται απο τη Νεολιθική εποχή, και αποτελεί οχυρή θέση δίπλα στο παλιό λιμάνι. Σε αυτο βρίσκεται το παλάτι του Ύπατου αρμοστή Κρήτης κατα την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας καθώς και η πρυτανεία του Πολυτεχνείου Κρήτης. Επίσης βρίσκονται αρχαιολογικοί χώροι απο την μινωίκη εποχή.

Απο την δυτική πλεύρα του Καστελίου βρίσκεται η πλατεία Σαντριβάνι (ή πλατεία Ελ. Βενιζέλου). Αποτελεί την τουριστική καρδιά της πόλης. Απο εκεί κανείς μπορεί να επιβιβαστεί σε καραβάκια που επισκέπτονται τα βενετσιάνικα κάστρα στα νησιά των Αγ. Θεοδώρων και της Γραμβούσας. Λίγο πιο πέρα βρίσκεται η πλατεία της τριμάρτυρης με την μητρόπολη Χανιών και το αρχαιολογικό μουσείο που φιλοξενείται στον Βενετσιάνικο ναό του St. Francesco. Εκεί βρίσκονται και τα "Στιβανάδικα". Είναι η περιοχή όπου βρίσκονται μαγαζιά που επεξεργάζονται δέρμα και κατασκεύαζουν διάφορα δερμάτινα είδη. Το όνομα τους το πήραν απο τα στιβάνια, τις κρητικές μπότες όπου φτιάχνονταν εκεί εδώ και αιώνες. Επίσης λίγο πιο ανατολικά βρίσκονται τα "Μαχαιράδικα", όπου βρίσκονται πολλά παραδοσιακά μαγαζάκια που φτιάχνουν ακόμη τα κρητικά μαχαίρια.Λίγο πιο ανατολικά απο το Καστέλι βρίσκεται η Σπλάτζια. Η παλιά συνοικία των μουσουλμάνων η οποία είναι πολύ ατμοσφαιρική. Στα γραφικά σωκάκια της βρίσκονται πολλά ταβερνάκια. Εκεί βρίσκεται και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας ήταν το κεντρικό τζαμί των Χανίων και στην ενετοκρατία ήταν ο ναός του Αγίου Νικολάου των Δομινικανών. Έξω απο την εκκλησία βρίσκεται η πλατεία της Σπλάτζιας με τον πλάτανο στον οποίο οι Τούρκοι κρέμασαν τον δεσπότη Μελχισεδέκ Δεσποτάκη. Στην γωνία της πλατείας βρίσκεται ο Βενετσιάνικος ναός του St. Rocco. Περπατώντας προς την μεριά της θάλασσας βλέπουμε τα Βενετσιάνικα νεώρια (του 1497), τα καρνάγια, που κάποτε κατασκεύαζαν πολεμικές γαλέρες, σήμερα λειτουργούν ακόμη επισκευάζοντας βάρκες και καίκια. Εκεί κανείς θα δει και το μεγάλο Αρσενάλι που φιλοξένισε το δημαρχείο Χανίων μέχρι το βομβαρδισμό του απο τους Γερμανούς το 1941, στο οποίο σήμερα στεγάζεται το Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου.

Τέλος, το λιμάνι της παλιάς πόλης αποτελεί το ομορφότερο και τουριστικότερο σημείο των Χανίων. Η ακτή Τομπάζη, η ακτή Κουντουριώτη και η ακτή Ενώσεως με αρκετά ιστορικά κτήρια, όπως τα νεώρια το Γυαλί Τζαμισί και το μεγάλο Αρσενάλι, όπου σήμερα φιλοξενεί το κέντρο αρχιτεκτονικής Μεσογείου. Το κέντρο της είναι το Σαντριβάνι οπου διασταυρώνονται η κεντρικότεροι δρόμοι της παλίας πόλης, η οδός Χάληδων, η οδός Κανεβάρο και η Ζαμπελίου. Απέναντι απο την ακτή μπορεί κανείς να θαυμάσει τον βενετσίανικο φάρο του 1595 – 1601 που αποτελεί το σήμα κατατεθέν της πόλης.Ακόμη πιο δυτικά, απο το Καστέλι, βρίσκονται οι συνοικίες της Οβραϊκής και του Τοπανά. Η Οβραϊκή ήταν η εβραϊκή συνοικία των Χανίων τους τελευταίους αιώνες μέχρι την μαζική εξόντωση των εβραίων των Χανίων απο τις δυνάμεις του Άξονα στο β παγκόσμιο πόλεμο. Στην περιοχή λειτουργεί ακόμη συναγωγή. Ο Τοπάνας ήταν ανέκαθεν η χριστιανική αρχοντική συνοικία της πόλης. Το όνομα της προέρχεται απο το τουρκικό Top-Hane (βενετσιάνικες βολίδες κανονιού) αφου εκεί βρισκόταν οι βενετσιάνικες στρατιωτικές αποθήκες. Η συνοικία αυτή, μαζί με την Οβραϊκή, θεωρούνται η ομορφότερες συνοικίες των Χανίων. Σε αυτήν βρίσκεται και το φρούριο του Φιρκά όπου υψώθηκε η σημαία ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα (1-12-1913) και σήμερα λειτουργεί το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης.

Σύγχρονη Πόλη

Λίγο πιο νότια απο την πλατεία της τριμάρτυρης βρίσκεται η πλατεία των Νέων Καταστημάτων που αποτελεί το όριο την νέας πόλης. Εκεί βρίσκονται τα καταστήματα της πόλης απο τις αρχές του 20ου αιώνα. Σήμερα μπορεί κανείς να βρεί πολλά γραφικά μαγαζάκια και καφενεία. Εκεί βρίσκονται και οι σταθμοί αστικών και υπεραστικών λεωφορείων.

Στα δυτικά της παλιάς πόλης βρίσκεται η Νέα Χώρα. Είναι η περιοχή που κατοίκησαν οι μετανάστες απο την Μικρά Ασία με την καταστροφή του 1922. Είναι πολύ ήσυχη και όμορφη περιοχή. Κοντά στην παραλία της βρίσκονται ο Ναυτικός Όμιλος Χανίων και το παλιό εργοστάσιο της ΑΒΕΑ, που είναι η πρώτη βιομηχανική μονάδα της Κρήτης το 19ο αιώνα και σήμερα φιλοξενεί σχολείο.

Ανάμεσα στα Νέα Καταστήματα και το Κουμ-Καπί βρίσκεται η δημοτική αγορά Χανιών. Αποτελεί ένα σταυροειδές κτήριο που κατεσκευάστηκε το 1913 στα πρότυπα της αγοράς της Μασσαλίας, και απο τότε φιλοξένει διάφορα παραδοσιακά μαγαζάκια και ταβερνάκια. Απο εκεί ξεκινά η οδός Δημοκρατίας που περνά ανάμεσα απο τον δημοτικό κήπο και το στάδιο, λίγο πιο κάτω συναντά το "δεσποτικό" το αρχοντικό σπίτι του μητροπολίτη Χανιών, και καταλήγει στην πλατεία δικαστηρίων. Το πανέμορφο τουρκικό στρατιωτικό νοσοκομείο του 19ου αιώνα οπου σήμερα φιλοξενεί τα δικαστήρια και της υπήρεσιες της νομαρχίας Χανιών. Πίσω απο τα δικαστήρια βρίσκεται ο ναός Πέτρου και Παύλου όπου βρέθηκε το αρχαίο νεκροταφείο της πόλης.Στα ανατολικά της παλιάς πόλης βρίσκεται η παραλία του Κουμ-Καπί (Kum-Kapisi, Arab: η Πύλη της Άμμου). Στα τέλη του 19ου αιώνα κατοικούνταν απο Άραβες βεδουΐνους (τους Χαλικούτες), οπου και του έδωσαν το όνομα του. Εκεί βρίσκεται τα τελευταία χρόνια όλη η νυχτερινή ζωή των Χανίων με πολυάριθμα ταβερνάκια, καφετέριες και μπαρ. Νότια του βρίσκεται το εθνικό στάδιο Χανίων "Έλενα Βενιζέλου", το κρατικό ωδείο Χανίων και ο γραφικός δημοτικός κήπος (1870), που κατασκευάστηκε στα πρότυπα των ευρωπαίκων πάρκων, και που σήμερα φιλοξενεί τον δημοτικό θερινό κινηματογράφο. Στην ανατολική γωνία του βρίσκεται το Ρολόι του 1924.

Στα δυτικά των δικαστηρίων βρίσκεται το Πάρκο Ειρήνης και Φιλίας με το Κέντρο Νεολαίας του δήμου Χανίων. Δίπλα του βρίσκεται το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης και το πολεμικό μουσείο που φιλοξενείται στον ιταλικό στρατώνα του 19ου αιώνα.

Στα νότια της πόλης των Χανίων βρίσκονται οι συνοικίες της δεξαμενής, όπου έγιναν πολύ σκληρές μάχες το 1941, ο Αη Γιάννης και ο Κουμπές, όπου βρίσκονται τούρκικοι κουμπέδες (ταφικά μνημεία).Απο τα δικαστήρια ξεκινά επίσης και η οδός Ηρωών Πολυτεχνείου που οδηγεί στις συνοικίες των Ταμπακαρίων (τα παλιά βυρσοδεψεία) και της Χαλέπας. Στην Χαλέπα βρίσκονται πολλά νεοκλασικά κτήρια απο την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας όπως και τα τότε προξενεία των Μεγάλων Δυνάμεων. Εκεί βρίσκεται και η οικία του Ελ. Βενιζέλου, που φιλοξενεί το Εθνικό Ίδρυμα Μελετών "Βενιζέλος", η παλιά γαλλική σχολή, που φιλοξενεί την αρχιτεκτονική σχολή του Πολυτεχνείου Κρήτης και το ΤΕΙ Χανίων. Επίσης στη Χαλέπα βρίσκονται και πολλές εκκλησίες οπως η Αγ. Μαγδαληνή, σε Ρώσικο ρυθμό, ή η Ευαγγελίστρια χτισμένη σε ρύθμο Μπαρόκ, καθώς και το μετέπειτα παλάτι του πρίγκηπα Γεώργιου. Στο λόφο πάνω απο τη Χαλέπα, βρίσκεται ο Προφήτης Ηλίας με τους Τάφους των Ελ. και Σ. Βενιζέλου. Εκεί μπορεί κανείς να απολαύσει τον καφέ και το γλυκό του με την ομορφότερη θέα στα Χανιά. Εκεί βρίσκεται και η πολυτεχνειούπολη του Πολυτεχνείου Κρήτης (Κουνουπιδιανά). Η περιοχή είναι καταπράσινη και η θέα μαγευτική.

Άλλες συνοικίες της πόλης είναι τα Λενταριανά, το Πασσακάκι, το Βαρούσι, το Φράγκικο (όπου βρίσκεται το Φράγκικο νεκροταφείο), η Πελεκαπίνα (όπου βρίσκεται το μετόχι του πολιτικού το 19ου αιώνα Κ. Μάνου) και η Χρυσοπηγή με το μοναστήρι της.