Η Καταβύθιση Του Ελληνικού Πλοίου Ταναϊς (Δανάη) Από Τους Γερμανούς

  7 Ιουνίου 1944: Καταβύθιση του Ελληνικού πλοίου Ταναϊς (Δανάη) από τους Γερμανούς

Ιστορικές σελίδες από τα χωριά του Δήμου Καστελίου

Του Γιώργου Καλογεράκη

Φορτηγό ατμόπλοιο ΤΑΝΑΪΣ (πρώην HOLLYWOOD ), νηολογίου Πειραιώς 831, με Διεθνές Διακριτικό Σήμα : SVAK, ολικής χωρητικότητας 1546 κόρων, μήκους 224 ποδών, ναυπηγήσεως του 1907 στα ναυπηγεία J. BLUMMER AND CO. LTD, του SUNDERLAND. 

Εκινείτο με τρικύλινδρη παλινδρομική μηχανή με ιπποδύναμη 244 ΝΗΡ και ήταν πλοιοκτησίας Στέφανου Παν. Συνοδινού, αγορασθέν το 1935 αντί του ποσού των 3800 λιρών Αγγλίας. Το πλοίο με πλοίαρχο το Μιλτιάδη Νικ. Παπαγγελή, την 17η Μαΐου 1941 είχε καταπλεύσει στην Σούδα με φορτίο ξυλείας προερχόμενο από τον Πειραιά. Την 26η Μαΐου εξακολουθούσε να παραμένει αγκυροβολημένο στη Σούδα, όταν τις πρωινές ώρες της ημέρας αυτής βομβαρδίστηκε από γερμανικά αεροπλάνα και βυθίστηκε σε πολύ μικρό βάθος. Στη συνέχεια το πλοίο ανελκύστηκε και επισκευάστηκε από τους γερμανούς και χρησιμοποιείτο για δικές τους μεταφορές με το ίδιο όνομα ΤΑΝΑΪΣ.

Τελικά την 7η Ιουνίου 1944 συμμετέχοντας σε γερμανική νηοπομπή από το Ηράκλειο προς Πειραιά τορπιλίστηκε περί ώρα 03.00 και βυθίστηκε από το βρετανικό υποβρύχιο VIVID σε στίγμα 35ο – 40΄ Βόρειο και 25ο – 11΄ Ανατολικό. Από μαρτυρική κατάθεση που έδωσε στο κεντρικό Λιμεναρχείο Πειραιώς, την 2α Φεβρουαρίου 1946, ο ναύτης Μενέλαος Αναστασίου Αναστασίου, ετών 30, προκύπτει ότι το ΤΑΝΑΪΣ βυθίστηκε και ότι μόνο αυτός κατάφερε να διασωθεί. Παράλληλα για το περιστατικό αυτό υπάρχει και μια βεβαίωση της αρμόδιας Γερμανικής Υπηρεσίας του Πειραιά (MITTELMEER REEDEREI HEYEBURO PIRAEUS) η οποία έχει εκδοθεί την 24ην Ιουνίου 1944 και βεβαιώνει ότι ο Γεώργιος Παυλογιάννης, υπηρετών ως θερμαστής στο ατμόπλοιο ΤΑΝΑΪΣ, εφονεύθη την 7ην Ιουνίου 1944 λόγω ναυαγίου από πολεμική ενέργεια.

(Χρήστος Ντούνης, Τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες 1900 – 1950, τόμος Α’, Αθήνα 2000, εκδόσεις Φινατέκ )

Στις 7 Ιουνίου 1944, κοντά στις ακτές της Σαντορίνης, το Ελληνικό πλοίο ΤΑΝΑΪΣ, με γερμανική σημαία, βούλιαξε παρασύροντας στον βυθό διακόσιους πενήντα Κρητικούς λεβέντες και τριακόσιους πενήντα Εβραίους, όλους τους Εβραίους της Κρήτης.

Οι Γερμανοί είχαν επιβιβάσει στο πλοίο ΤΑΝΑΪΣ όλους εκείνους τους Κρητικούς που κρατούσαν στις φυλακές και όσους θεωρούνταν επικίνδυνοι για τις κατοχικές δυνάμεις. Επιβίβασαν και τους Εβραίους της Κρήτης στο ίδιο πλοίο.

Οι απόψεις διίστανται. Άλλοι ιστορικοί και μελετητές ( όπως ο προαναφερόμενος κ. Ντούνης ) ισχυρίζονται ότι το πλοίο βούλιαξε από συμμαχική ενέργεια και άλλοι ότι το πλοίο βούλιαξαν οι ίδιοι οι Γερμανοί. Η πρώτη άποψη δεν είναι ισχυρή και αυτό γιατί, πριν την αναχώρηση του πλοίου, έγιναν γεγονότα ( που περιγράφονται παρακάτω ), τα οποία ασφαλώς έπεσαν στην αντίληψη της συμμαχικής αντικατασκοπίας, η οποία βέβαια θα ενημέρωσε το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Η περισυλλογή και συγκέντρωση στο Ηράκλειο των Εβραίων που κράτησε δέκα ημέρες, οι μετακινήσεις των Κρητών κρατουμένων από τις φυλακές της Αγιάς και άλλων γερμανικών κρατητηρίων προς το Ηράκλειο και η επιβίβασή τους στο πλοίο δεν είναι γεγονότα που μπορούν να αποκρυβούν και να μην πέσουν στην αντίληψη της συμμαχικής αντικατασκοπίας.. Τα συμμαχικά πλοία δεν είχαν λόγο να βουλιάξουν το πλοίο ΔΑΝΑΗ το οποίο μετέφερε 600 ψυχές. Η αλήθεια είναι ότι οι ίδιοι οι Γερμανοί πραγματοποίησαν την βύθιση του πλοίου και με τον τρόπο αυτό προσδοκούσαν και πέτυχαν διπλό στόχο. Και τους Εβραίους της Κρήτης «εξαφάνισαν» και τους Κρητικούς που θεωρούσαν επικίνδυνους «ξεφορτώθηκαν». 

Η αποτρόπαια αυτή πράξη των κατακτητών, συνάδει με την εν γένει συμπεριφορά τους προς τους κατοίκους αυτού του πολύπαθου νησιού και αποδεικνύει για μια ακόμη φορά την φριχτότητα του πολέμου και τα δεινά που υπέστησαν οι Κρητικοί τα χρόνια της γερμανικής κατοχής. Και όλα αυτά τρεις μήνες πριν αποσυρθούν οι δυνάμεις κατοχής στα Χανιά και ελευθερωθεί η υπόλοιπη Κρήτη. 

Την παραπάνω άποψη, ( της βύθισης του πλοίου από τους ίδιους τους Γερμανούς ), εκφράζουν μεταξύ των άλλων και τρεις κορυφαίοι Έλληνες και ένας Γερμανός ιστορικός, της περιόδου 1940 – 1945, ο Ιωάννης Μουρέλλος στο βιβλίο του « Η μάχη της Κρήτης », ο Γεώργιος Κάββος στο βιβλίο του « Γερμανοϊταλική Κατοχή και Αντίσταση Κρήτης 1941 – 1945 », ο Μάρκος Πολιουδάκης στο βιβλίο του «Η Εθνική Αντίσταση κατά την Γερμανοϊταλική κατοχή στην Κρήτη » και ο Γερμανός αντιναζιστής Μάρτιν Ζέκεντορφ στο βιβλίο του « Η Ελλάδα κάτω από τον αγκυλωτό σταυρό ».

Η οικογένεια Σολομώντος Κωνσταντίνη, που χάθηκε κι αυτή μαζί με ολόκληρη την Εβραϊκή κοινότητα της Κρήτης

Απόσπασμα από το βιβλίο “Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ” του συγγραφέα Ι. Δ. Μουρέλλου, σελ. 763 – 765, έκδοση 1950.

Κατά τις αρχές του Ιουνίου 1944 οι Ηρακλειώτες παρακολούθησαν ένα φριχτό δράμα εις βάρος των δυστυχισμένων Εβραίων της Κρήτης που τους είχαν συγκεντρώσει οι Γερμανοί πάνω στα τείχη της πολιτείας. Εκεί είχαν συγκεντρώσει και διακόσια πενήντα παλικάρια της Κρήτης που περίμεναν να τα διώξουν με το βαπόρι που θα’παιρνε τους Εβραίους.

Μόλις μαθεύτηκε ο ερχομός των έτρεξαν πολλοί που’χαν ανάμεσά τους γνωστούς για να τους περιθάλψουν. Ολόκληρη η κοινωνία συγκλονίστηκε από το δράμα των Εβραίων, που σπαραχτικά ξετυλισσότανε μπρος στα μάτια μας. Η Ελεονώρα Στυλιανού Κατεχάκη τότε κόρη Δημάκη, που ήταν επί κεφαλής των κοριτσιών, που εστείλαμε δήθεν από το Διεθνή Ερυθρό Σταυρό με ψεύτικα χαρτιά, περιγράφει σ’έκθεση που της ζητήσαμε τη φριχτή τους θέση : « Και το μπουλούκι αυτό που προκαλούσε τη φρίκη και τον πόνο, κάθε στιγμή μεγάλωνε και πλήθαινε. Ερχόνταν κι άλλοι κι άλλοι. Όλοι οι Εβραίοι της Κρήτης ! Νέοι, γέροι, γυναίκες, παιδιά, μωρά άρρωστα από τα νοσοκομεία, παράλυτοι επάνω στα φορεία ! Διέσχισαν την Κρήτη σχεδόν με τα πόδια. Τραβούσαν μαζί των ότι από όλη των την περιουσία μπορούσε να μεταφερθεί σε ένα σακούλι στην πλάτη των. Φορτωμένοι σαν ζώα, νηστικοί και διψασμένοι, περπάτησαν ώρες. Στο δρόμο άφηναν τα παπούτσια των, στις πέτρες των δρόμων μάτωσαν τα πόδια των και σαν έφταναν εδώ και μας αντίκρισαν, σαν είδαν πως μπορεί να υπάρξει γι’αυτούς ακόμα μια ματιά στοργική σ’αυτή τη γη, άφηναν τις ψυχές των στα χέρια μας και κυλίστηκαν, άδεια σακιά τα σώματά των, κάτω στην σκληρή γη. Και ενώ εμείς με δακρυσμένα μάτια αντικρίζαμε την κατάντια των, αυτοί βρήκαν τη γη μας αναπαυτική, την σκληρή πέτρα μαλακό μαξιλάρι, το λίγο γάλα που έφτασε με τις παραγγελίες μας κάτω από την εστία των βρεφών, νέκταρ και το νερό σαν το πολυτιμότερο αγαθό.

Σαν συνήλθαν λίγο ξελυποθύμησαν, σαν είδαν τα ματάκια των παιδιών των ν’ανοίγουν παρηγορημένα από την πείνα, και σαν δέσαμε τις πληγές των και περιποιηθήκαμε την κάθε λογής αρρώστια των, τότε άρχισε πάλι να λειτουργεί η σκέψις των και η έννοια του τι θα απογίνουν τους απασχολούσε και πάλι. Βρήκαν τότε την προσωρινή των διαμονή κοντά μας παράδεισο και ευχόντανε να μην έφευγαν ποτέ απ’εδώ. Μας ρωτούσαν με αγωνία τι ξέρουμε, τι μάθαμε, μας γέμισαν φιλιά και χάδια και ευχές. Η ελάχιστη περιποίησή μας τους γέμιζε ευγνωμοσύνη. Άρχισαν να ελπίζουν τονωμένοι από τις περιποιήσεις μας και τη στοργή μας. Και μεις είχαμε στην ψυχή μας την κρυάδα του θανάτου, γιατί ξέραμε καλά πως ένα βαπόρι στο λιμάνι τους περίμενε και πως το βαπόρι αυτό δεν επρόκειτο ποτέ να φτάσει σ’άλλο λιμάνι ».

Το μνημείο για τα θύματα του ναυαγίου του ατμοπλοίου “Τάναϊς”

Παρακάτω στην έκθεσή της αναφέρει :

« Τρέχαμε για τα τρόφιμα, τα χρήματα και τ’ άλλα πράγματα που τους έστελναν οι διάφοροι φίλοι κάτω από την πόλη και που ποτέ δεν επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν. Και τρέχαμε, τρέχαμε… Είναι αλήθεια πως παντού συναντούσαμε προθυμία να τους ετοιμάσομε για τον θάνατο, να εκτελέσομε τις τελευταίες επιθυμίες των μελλοθανάτων ! Τους κουβαλούσαμε ως την ώρα που θα’φευγαν ».

Και καταλήγει :

« Κι ενώ το ξέρανε σχεδόν με βεβαιότητα από το πρωί πως θα φεύγανε, τώρα που έφυγε πια και η τελευταία ελπίς, ο θρήνος ακούστηκε κάτω στην πόλη και αντήχησε στις καρδιές όλων μας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την απελπισία των. Έπεφταν στην αγκαλιά μας και μας εκλιπαρούσαν, εμάς αδύνατα πλάσματα, να τους κρατήσουμε κοντά μας. Οι γυναίκες ξεμαλλιασμένες, άλλες με τα μωρά στην αγκαλιά, άλλες με τα χέρια σηκωμένα ψηλά, φώναζαν και θρηνούσαν, οι άρρωστοι βογκούσαν ξαπλωμένοι χάμω και χωρίς να βρίσκουν την δύναμη να σηκωθούν. Τα παιδιά κρεμασμένα απ’το φουστάνι της μάνας των, αυτή τη φορά ακούοντας τον θρήνο και τον κοπετό των μητέρων φώναζαν κι έκλαιγαν κι αυτά στριγκλίζοντας δυνατά. Οι άνδρες άδικα προσπαθούν να κάμουν κάτι, να συμμαζέψουν τα μπογαλάκια των, την πρόχειρη διανομή των. Δεν κατόρθωναν τίποτε, απολύτως τίποτε. Τα χέρια των πέφτανε άτονα, παράλυτα και η δουλειά δεν προχωρούσε μέσα στη γενική σύγχυση.

Κάποτε ( πόσο βάσταξε αυτό ; μια στιγμή ; ένα αιώνα ; ) μια βροντερή φωνή των φρουρών ! Μερικοί πυροβολισμοί ! Λίγο ξύλο με τα υποκόπανα των όπλων, τους ανάγκασαν να σωπάσουν, να βιαστούν και να τελειώσουν την δουλειά των και η εικόνα αυτή, που ξεπερνούσε με την φρίκη της εκείνες της Δαντικής κόλασης, πήρε τέλος, κι αυτοί μπήκαν στη γραμμή και με τουφέκια και πολυβόλα και με τάνκς οδηγήθηκαν εκεί απ ’όπου δεν θα ξαναγύριζαν ποτέ » !

Σαν τους περνούσαν απ ’την πόλη μέσα οδηγώντας τους προς το λιμάνι, μπρος από κάθε όμιλο έτρεχαν αγριεμένοι Γερμανοί της Γκεστάπο και με χτυπήματα και βρισιές κλειούσαν τα μαγαζιά κι έδιωχναν τον κόσμο, για να μην αντικρίσει το φριχτό δράμα των μελλοθανάτων, που σερνόντανε προς το χαμό ανακατωμένοι γέροι, γυναίκες, άντρες, Εβραίοι και Κρητικοί σ ’ένα τραγικό ανακάτωμα.

-Έχετε γεια ! φώναζαν μερικοί Πάρτε τα παιδιά μας, φώναζαν με βραχνές φωνές. Βαφτίστε τα, κάντε τα δικά σας ! Μα μην 

τ’αφήνετε να χαθούν μαζί μας ! 

Κι αυτές οι απεγνωσμένες κραυγές των Εβραίων μητέρων έσκιζαν την καρδιά όλων εκείνων που τους ακούαμε, γιατί ποτέ μας δεν τους χωρίσαμε ανάμεσά μας και γιατί πάντα τους αγαπήσαμε.

Δυστυχώς το δράμα τους τέλεψε την άλλη μέρα έξω από την Σαντορίνη στις 7 Ιουνίου 1944, που οι ταπεινοί δολοφόνοι βούλιαξαν το Ελληνικό πλοίο ΔΑΝΑΗ, που έφερε μέσα στα αμπάρια του 250 Κρητικά παλικάρια και όλους τους Εβραίους της Κρήτης. Το πλοίο ΔΑΝΑΗ έφερε γερμανική σημαία και έτσι η σημαία μας δεν λεκιάστηκε από τη νέα φριχτή ατιμία των Γερμανών. Το βαπόρι το βούλιαξαν ανοίγοντας τους κρουνούς του αμπαριού του μόλις πλησίαζαν στη Σαντορίνη, για νάναι εύκολο και γρήγορο το βγάρσιμο με βάρκες κείνων που αποτελούσαν τη φρουρά και το πλήρωμα. Οι Εβραίοι ήσαν τριακόσιοι πενήντα.

Η γερμανική διαταγή 

Απόσπασμα από το βιβλίο 

ΓΕΡΜΑΝΟΙΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΡΗΤΗΣ 1941 – 1945, του συγγραφέα Γ. Κάββου, σελ. 476-477, έκδοση 1991.

…στις 21 Μαΐου 1944 ο Μπρούνο Μπρώυερ, φοβούμενος ότι το Ανώτατο Γερμανικό Στρατηγείο και ειδικά ο Χέρμαν Γκαίριγκ θα του καταλόγιζαν ευθύνες, γιατί δεν είχε εφαρμόσει σκληρά αντίποινα εναντίον των Κρητικών και δεν είχε ενεργήσει εκτελέσεις κατοίκων και καταστροφές χωριών, ( σημ. μετά από την απαγωγή του Κράιπε ), αποφάσισε να επιβάλλει σκληρές κυρώσεις και συνέλαβε ένα απάνθρωπο και σατανικό σχέδιο : να εξοντώσει ομαδικά όλους τους Εβραίους της Κρήτης, εφαρμόζοντας τη γενική διαταγή του Γ΄ Ράιχ περί εξοντώσεως της φυλής αυτής. Μαζί με τους Εβραίους αποφάσισε να εξοντώσει και ένα μεγάλο αριθμό πατριωτών, τους οποίους κρατούσαν στις φυλακές και τα στρατόπεδα…

…στα Χανιά συνέλαβαν 219 Εβραίους, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Οι Γερμανοί σχημάτισαν μια μεγάλη φάλαγγα από τους Εβραίους αυτούς και τους συνόδευαν ένοπλοι πάνω σε μοτοσικλέτες και αυτοκίνητα μέχρι το Ρέθυμνο, όπου έφτασαν ύστερα από τρεις μέρες. Στη φάλαγγα πρόσθεσαν και τους λίγους Εβραίους του Ρεθύμνου, τους οποίους είχε συλλάβει η γερμανική αστυνομία Ρεθύμνου και η πορεία συνεχίστηκε άλλες έξι μέρες μέχρι το Ηράκλειο…

…όταν τελικά η φάλαγγα έφτασε στο Ηράκλειο, τους έκλεισαν σε στρατόπεδο κοντά στη συνοικία Πηγάιδα στην Ενετική στοά Μακάσι στον Προμαχώνα του Μαρτινένγκο. Τους φρουρούσαν πάνοπλοι Γερμανοί στρατιώτες. Στον ίδιο τόπο βρίσκονταν και αρκετοί Κρητικοί, που είχαν συλληφθεί τις τελευταίες μέρες σε χωριά της περιοχής Ηρακλείου…

…από τα Χανιά μετέφεραν στο Ηράκλειο αρκετούς Κρητικούς που κρατούσαν ως ομήρους, μεταξύ των οποίων ήσαν 24 του χωριού Κάμποι Κυδωνίας. Στο Ηράκλειο οι Γερμανοί συνέλαβαν τους λίγους Εβραίους που υπήρχαν στην πόλη…

…στις 7 Ιουνίου 1944 οι Γερμανοί σχημάτισαν μια φάλαγγα από 250 Κρητικούς και 350 Εβραίους της Κρήτης από το στρατόπεδο αυτό και με ισχυρή συνοδεία στρατιωτών με τα ταχυβόλα στο χέρι πέρασαν από την οδό Έβανς, Πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου ( λιοντάρια ) και την 25ης Αυγούστου, έφτασαν στο λιμάνι, όπου τους επιβίβασαν στο ατμόπλοιο ΔΑΝΑΗ ( με γερμανική σημαία ) το οποίο απέπλευσε αμέσως. Όταν έφτασαν κοντά στην Σαντορίνη, η φρουρά και το πλήρωμα του πλοίου επιβιβάστηκαν σε βάρκες και το βούλιαξαν, άγνωστο πως παίρνοντας μαζί του εξακόσιες ψυχές στο βυθό της θάλασσας… 

Η Εβραική συνοικία στα Χανιά

Απόσπασμα από το βιβλίο

Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΟΪΤΑΛΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ 

του συγγραφέα Μάρκου Πολιουδάκη, σελ. 308 – 311, έκδοση 2002

…οι Εβραίοι της Κρήτης υπέστησαν και αυτοί την εξόντωση, όπως και οι άλλοι ομοεθνείς τους, που βάδισαν προς την «τελική λύση», αλλά με άλλο είδος θανάτου. Πνίγηκαν από τους Γερμανούς 33 μίλια Β.Α. του Ηρακλείου στις 7 Ιουνίου 1944.

Οι συλλήψεις των Εβραίων στα Χανιά έγιναν τα ξημερώματα της 21 Μαίου 1944 και μετά τους μετέφεραν στην Αγυιά. Στις 4 Ιουνίου μέσα σε πέντε φορτηγά αυτοκίνητα τους πήγαν στο Ηράκλειο. Τους φόρτωσαν στα 4 αμπάρια του Α/Π ΤΑΝΑΪΣ. Μαζί μ’αυτούς φόρτωσαν και Ιταλούς στρατιώτες, μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, καθώς και Έλληνες που είχαν συλλάβει ομήρους μετά την απαγωγή του Κράιπε. Οι αριθμοί των φορτωθέντων κατά εθνικότητα διαφέρουν πάρα πολύ μεταξύ των διαφόρων πηγών που αναφέρουν το θέμα.

Ο Μπρόγερ στην απολογία του είπε ότι συνέλαβαν 300 Εβραίους τους οποίους έβαλαν στα αμπάρια του πλοίου ΤΑΝΑΪΣ μαζί με 200 Κρητικούς. Είπε ακόμη ότι το πλοίο βυθίστηκε αύτανδρο και ότι για την σύλληψη και καταβύθιση των Εβραίων της Κρήτης εκδόθηκε απόφαση στη δίκη της Νυρεμβέργης και αντί του Χίμλερ καταδικάστηκε ο Κρόζενμπεργκ.

Ο ίδιος συγγραφέας Μάρκος Πολιουδάκης αναφέρει ότι ο φίλος του Στήβεν Σμιθ που γράφει στο Ελληνοκαναδικό Βήμα, στις 25 Δεκεμβρίου 1998, ισχυρίζεται ότι έχει την μαρτυρία του Χανιώτη ναύτη από το πλήρωμα του ΤΑΝΑΪΣ, Αλέκου Αλεβύζου ή Αλεβυζάκη, ο οποίος του διηγήθηκε ότι, ενώ η θάλασσα ήταν ήσυχη, βλέπει ξαφνικά τους Γερμανούς να κατεβάζουν στη θάλασσα τη μια βάρκα και να μπαίνουν μέσα. Έτρεξε και αυτός με άλλα μέλη του πληρώματος και μπήκαν στην άλλη. Οι Εβραίοι, οι Έλληνες και οι Ιταλοί που ήταν κλειδωμένοι στο αμπάρι, δεν πήραν είδηση. Το πλοίο τινάχτηκε στον αέρα, γιατί οι Γερμανοί προηγουμένως είχαν βάλει ωρολογιακές βόμβες. Οι ίδιοι μπήκαν στις βάρκες, παίρνοντας μαζί τους τον Έλληνα καπετάνιο και το Ελληνικό πλήρωμα. Μια γερμανική φρεγάτα τους μάζεψε αργότερα και τους μετέφερε στον Πειραιά. 

Το υποβρύχιο Vivid 

Η Γερμανική εκδοχή κατά τον Μάρτιν Ζέκεντορφ

( έγγραφο του Κούρτ – Φριτς φον Γκέβενιτς προς το υπουργείο Εξωτερικών, 28 Ιούνη 1944 )

« Σύμφωνα με αναφορά του διοικητή ασφαλείας πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια μεταφοράς όλων των Ελλήνων Εβραίων από την Ελλάδα στις 21 αυτού του μήνα η τελευταία αποστολή. Μ’αυτήν μεταφέρθηκαν στο Ράιχ πάνω από 2000 Εβραίοι, από τους οποίους οι 1900 προέρχονται από την Κέρκυρα. Οι πριν λίγο συγκεντρωθέντες Έλληνες Εβραίοι της Κρήτης περισσότερες εκατοντάδες, χάθηκαν στον δρόμο από την Κρήτη στην Ηπειρωτική Ελλάδα από εχθρική ενέργεια ».

Η παραπάνω αναφορά βρίσκεται στο βιβλίο του Γερμανού συγγραφέα και πανεπιστημιακού καθηγητή Μάρτιν Ζέκεντορφ « Η Ελλάδα κάτω από τον αγκυλωτό σταυρό » ο οποίος και σημειώνει :

…ο Γκρέβενιτς δεν αναφέρει τον τρόπο που χάθηκαν οι μεταφερόμενοι από την Κρήτη Εβραίοι. Το πιθανότερο είναι ότι οι γερμανοφασίστες, όπως είχαν κάνει σε παρόμοιες περιπτώσεις σε άλλες κατεχόμενες χώρες, βύθισαν το πλοίο με όλους τους επιβάτες του στο δρόμο από την Κρήτη προς τον Πειραιά… 

Στο πλοίο ΔΑΝΑΗ οι Γερμανοί είχαν επιβιβάσει και τρία παλικάρια από το χωριό Σμάρι Πεδιάδος του δήμου Καστελλίου. Τον Στέλιο Χρονάκη, τον Δημήτρη Καλογεράκη και τον Γεώργιο Ξενικάκη.

Χρονάκης Στυλιανός του Εμμανουήλ. Ο Χρονάκης Μανόλης, ( που το παράνομό του ήταν Πουλής ) και η σύζυγός του Πηνελόπη από το χωριό Σμάρι Πεδιάδος, απέκτησαν δυο παιδιά. Τον Στέλιο και τον Δημήτρη. Όταν τα παιδιά μεγάλωσαν, αποφάσισαν μαζί ο Στέλιος και ο Δημήτρης να μετοικήσουν στο Ηράκλειο, για μια καλύτερη τύχη. Στο τέλος Μαΐου 1941, οι Γερμανοί ύψωσαν την σημαία τους στο Ηράκλειο. Ο Στέλιος δεν γύρισε στο Σμάρι αλλά σε όλο το διάστημα της γερμανικής κατοχής παρέμεινε στο Μεγάλο Κάστρο. Ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα εναντίον των Γερμανών, οι οποίοι τον υποψιάστηκαν και τελικά τον συνέλαβαν το έτος 1944. Μαζί με τους Εβραίους της Κρήτης οι κατακτητές επιβίβασαν και 250 Κρητικούς στο Ελληνικό πλοίο ΤΑΝΑΪΣ στις 7 Ιουνίου 1944. Ο Στέλιος Χρονάκης από τα Σμάρι ήταν μέσα σ’αυτούς. Το πλοίο βούλιαξαν οι Γερμανοί έξω από την Σαντορίνη. Το τέλος όλων των επιβατών ήταν τραγικό.

Φωτογραφία του Στέλιου Χρονάκη δεν βρέθηκε. Το σκίτσο του, που δημοσιεύεται, έγινε από την ζωγράφο Καλλιόπη Μορφιαδάκη μετά από περιγραφές Σμαριανών που τον είχαν γνωρίσει. 

Καλογεράκης Δημήτρης του Γεωργίου. Ο Γεώργιος Καλογεράκης και η γυναίκα του Καλλιόπη από το χωριό Σμάρι Πεδιάδος απέκτησαν έξι παιδιά. Τον Μιχάλη, τον Αντώνη, την Μαρία, τον Κωστή, τον Μανόλη και το στερνοπαίδι τον Δημήτρη. Ο μεγαλύτερος γιος Αντώνης είχε ανοίξει πριν τον πόλεμο του 1940 μπακάλικο στην πόλη του Ηρακλείου. Είχε πάρει μαζί του τον μικρότερο αδερφό του Δημήτρη για βοηθό. Ο πόλεμος και η γερμανική Κατοχή βρίσκει τον Δημήτρη να υπηρετεί χωροφύλακας. Όμως έπεσε στη δυσμένεια των κατακτητών για την αντιστασιακή του δράση και τον συνέλαβαν το 1944. Και ο Δημήτρης Καλογεράκης ήταν μέσα στο πλοίο ΤΑΝΑΪΣ που βούλιαξαν οι κατακτητές.

Η Αναστασία Ροδιτάκη - Καλογεράκη, ανιψιά του Δημήτρη, που ζει στο Σμάρι μας λέει : …ο θείος μου ο Δημήτρης ήταν χωροφύλακας. Τον έπιασαν οι γερμανοί την Κατοχή και δεν ξαναφάνηκε. Τον αναζητούσε όλη του η οικογένεια. Ο παππούς μου τον γύρευε συνέχεια. Του λέγανε κάποιοι καλοθελητές (φλυτζανούδες, χαρτορίχτρες, μέντιουμ ) ότι ζει για να τους δίνει ο παππούς μου χρήματα. Πολλά χρόνια μετά την Κατοχή μάθαμε ότι ήταν μέσα στο πλοίο ΔΑΝΑΗ που το βούλιαξαν οι Γερμανοί στην Σαντορίνη… 

Ξενικάκης Γεώργιος του Μιχαήλ. Ο Γεώργιος Ξενικάκης καταγόταν από το χωριό Κιθαρίδα Μαλεβυζίου. Είχε παντρευτεί από το Σμάρι Πεδιάδος την Κυριακούλα Βιτσαξάκη και απέκτησαν ένα παιδί τον Μαρίνο. Στα χρόνια της Κατοχής έμεναν στο Σμάρι.

Ο Γεώργιος Ξενικάκης είχε οργανωθεί στην Εθνική Αντίσταση. Οι αποστολές που εκτελούσε ήταν οι περισσότερες στην πόλη του Ηρακλείου. Το όνομά του αναφέρεται και από τον Ι. Μουρέλλο στο βιβλίο του «η Μάχη της Κρήτης» σελ. 701. Λίγο πιο κάτω από εκεί που σήμερα στεγάζεται το Μηχανολογικό Γραφείο Ηρακλείου και ο ΟΑΕΔ, οι Γερμανοί είχαν επιτάξει μια τεράστια αποθήκη του Τριανταφυλλίδη που οι ντόπιοι ονόμαζαν ΦΑΦΛΕΣΑ. Ο Γεώργιος Ξενικάκης μαζί με τον φίλο του Γιάννη Καλλέργη από το χωριό Λουτράκι Μαλεβυζίου και άλλους 5 συντρόφους τους αντιστασιακούς, ανέλαβαν να μπουν κρυφά στην αποθήκη και να καταστρέψουν μεγάλες ποσότητες φαρμάκων και νερού που προορίζονταν για τον ανεφοδιασμό των Γερμανών στο μέτωπο Η αποστολή πέτυχε, τα φάρμακα και τα νερά καταστράφηκαν, αλλά ο Γεώργιος Ξενικάκης συνελήφθη αργότερα μαζί με τον φίλο του Γιάννη Καλλέργη και τους υπόλοιπους που έλαβαν μέρος στην επιχείρηση. Αιτία ένα κουτί με πούρα γερμανικά που πήραν από την αποθήκη. Στην αντίληψη κάποιου Γερμανού στρατιώτη έπεσε ένας Ηρακλειώτης στην Χανιόπορτα που κάπνιζε απ’αυτά τα πούρα και έτσι ξεκίνησε η σύλληψή τους. Τους επιβίβασαν στο πλοίο ΤΑΝΑΪΣ με τα άλλα κρητικά παλικάρια και πνίγηκαν, μαζί με τους Εβραίους, όταν οι κατακτητές βούλιαξαν το πλοίο. 

Το βιβλίο του Ιωσήφ Βεντούρας: «Τάναϊς»

Εκεί στα ανοιχτά της Σαντορίνης.

Στον βυθό, μέσα σε ένα πλοίο, που το όνομά του ήταν ΤΑΝΑΪΣ.

Διακόσια πενήντα από τα παλικάρια της Κρήτης και τριακόσιοι πενήντα Εβραίοι.

Μεταξύ των Κρητικών, άντρες λεβέντες, απροσκύνητοι, περήφανοι.

Μεταξύ των Εβραίων, μικρά παιδιά, άρρωστοι, γέροι, γυναίκες.

Και ένα χωριό, το ΣΜΑΡΙ, με την δική του συμμετοχή στον κατάλογο των πνιγέντων.

Κάποιος μπορεί να ρωτήσει Γ Ι Α Τ Ι ;

Κανείς όμως ποτέ δεν θα δώσει μια πειστική απάντηση.



Β ι β λ ι ο γ ρ α φ ί α

Ι. Δ. Μουρέλλος, Η Μάχη της Κρήτης, σελ. 763 – 765

Χρήστος Ντούνης, Τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες 1900 – 1950, σελ. 454 – 455.

Μάρκος Πολιουδάκης, Η Εθνική Αντίσταση κατά την Γερμανοϊταλική Κατοχή στην Κρήτη, σελ. 308 – 311.

Γεώργιος Κάβος, Γερμανοϊταλική Κατοχή και Αντίσταση Κρήτης 1941 – 1945, σελ. 476 – 477

Μάρτιν Ζέκεντορφ, Η Ελλάδα κάτω από τον αγκυλωτό σταυρό, σελ. 232

Περιοδικό ΧΡΟΝΙΚΑ, τεύχος 129, Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1994

Π ρ ο φ ο ρ ι κ έ ς  δ ι η γ ή σ ε ι ς

Ξενικάκης Μιχάλης του Ιωάννου – Ηράκλειο

Ξενικάκης Μαρίνος του Γεωργίου - Ηράκλειο

Ιωάννης Ροδιτάκης - Σμάρι

Αναστασία Ροδιτάκη Καλογεράκη – Σμάρι

Σκίτσο Χρονάκη Στυλιανού του Εμμανουήλ :

Καλλιόπη Μορφιαδάκη - ζωγράφος

Ο Γιώργος Καλογεράκης είναι δάσκαλος του Δημοτικού Σχολείου Κασταμονίτσας

ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΠΑΤΡΙΣ