Ο Μούντρος του δήμου Ρεθύμνης

 Ο Μούντρος είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Ρεθύμνης στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. Απέχει 23 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και είναι κτισμένος σε υψόμετρο 280 μ.Έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός οικισμός.

Ιστορικά στοιχεία

Βορειοανατολικά και νοτιοδυτικά του χωριού σώζονται ερείπια, κεραμική και νομίσματα τα οποία χρονολογούνται από την βυζαντινή εποχή, ενώ τα παλαιότερα χρονολογήθηκαν στην παλαιοχριστιανική περίοδο. 

Α χρ δε δε δε δε δε, χρ δε

Στη θέση Κεφάλα βρίσκονται ερείπια βυζαντινού ναού αφιερωμένου στον Άγιο Ευστράτιο, ενώ στην ίδια θέση βρίσκεται πηγή νερού με το όνομα Κομνηνόβρυση ή Κομηνόβρυση, το οποίο πιθανότατα σχετίζεται με τη δυναστεία των Κομνηνών, η οποία βασίλευσε την περίοδο 1081-1185. Βυζαντινά ερείπια σώζονται και στη θέση Πέρα Μούντρος.

Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 ως Mundro στην επαρχία Ρεθύμνου. Στην ενετική απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα αναφέρεται ως Mundro με 339 κατοίκους και ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το 1630 κάνει μνεία στο χωριό πάλι ως Mundro.

Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στον δήμο Ρουστίκων και είχε 346 κατοίκους. Στην απογραφή του 1900 είχε 377 κατοίκους και υπαγόταν στον ίδιο δήμο. Στην απογραφή του 1920 αναφέρεται ως έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου.

 Το 1925, ο Μούνδρος ορίστηκε έδρα κοινότητας, η οποία περιελάμβανε επίσης το χωριό Βελονάδο. Η κοινότητα παρέμεινε μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση, οπότε και το χωριό προσαρτήθηκε στον Δήμο Νικηφόρου Φωκά.

Απογραφές πληθυσμού

Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:

Απογραφή 1900 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011

Πληθυσμός 377 335 332 298 289 236 163 144 117 91

Κτίριο με βενετσιάνικο θύρωμα του 1611

Στο χωριό σήμερα σώζονται τμήματα κτιρίων της ενετικής εποχής, με πιο χαρακτηριστικά τα θυρώματα, τα παράθυρα και τα εντοιχισμένα οικόσημα. Ανάμεσα στα κτίρια του χωριού ξεχωρίζει διώροφο κτίριο με εντυπωσιακό θύρωμα. 

Στο θύρωμα σώζεται η επιγραφή PER TOT DISCRIMINA RERUM, η οποία προέρχεται από το ποίημα Αινειάδα του Βιργίλιου (Ι 208), μαζί με τη χρονολογία MDCXI (1611). 

Το τοξωτό θύρωμα περιβάλλεται από δύο πεσσούς με επίκρανα, οι οποίοι στηρίζουν ένα αέτωμα. Εντός του αετώματος σώζεται θυρεός, ο οποίος δεν έχει ταυτιστεί.

 Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων, το κτίσμα λειτουργούσε ως δικαστήριο στον άνω όροφο, ενώ ο κάτω όροφος είχε το ρόλο φυλακής. Το συγκρότημα έχει χαρακτηριστεί ως αρχαιολογικός χώρος και ιστορικό μνημείο.

Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται ο δίκλιτος ναός του Αγίου Νικολάου και του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (οι κάτοικοι του χωριού αναφέρουν ότι είναι αφιερωμένος στους Αγίους Αναργύρους). 

Ο ναός μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα ήταν ο νεκροταφικός ναός του χωριού, όμως το νεκροταφείο μεταφέρθηκε εκτός οικισμού και γύρω από τον ναό διαμορφώθηκε πλατεία. 

Ο ναός ξανακτίστηκε και από τον αρχικό ναό σώζεται μόνο ο νότιος τοίχος, με σπαράγματα τοιχογραφιών, οι οποίες χρονολογούνται από τον 14ο-15ο αιώνα.Άλλοι ναοί του χωριού περιλαμβάνουν τους Κοίμηση της Θεοτόκου, Μεταμόρφωση του Σωτήρα και Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη. Ο νεκροταφικός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στο Άγιο Πνεύμα.

Το κτίριο του δημοτικού σχολείου Μούντρου έχει χαρακτηριστεί μνημείο μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο του διότι είναι αξιόλογο κτίριο ειδικής λειτουργίας (διδακτήριο), σημαντικό για τη μελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής των σχολικών κτιρίων στην Κρήτη την τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα και αποτελεί σημείο αναφοράς για τους κατοίκους της περιοχής και είναι συνδεδεμένο με τις μνήμες τους.

Ως ξεχωριστός οικισμός αναφέρεται το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να προσαρτάται στην τότε κοινότητα Άνω Βαρσαμονέρου. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, μαζί με το Κάτω Μαλάκι αποτελούν την Κοινότητα Μαλακίων που ανήκει στη δημοτική ενότητα Νικηφόρου Φωκά του Δήμου Ρεθύμνης και σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει μόνιμο πληθυσμό 77 κατοίκους

ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ