Ο Άγιος Μάμας (γεν. του Αγίου Μάμαντος), είναι άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο οποίος έζησε στα μέσα του 3ου αιώνα (μ.Χ.) και μαρτύρησε επί Αυτοκράτορα Αυρηλιανού.
Το όνομά του φέρουν σήμερα χωριά στην Ελλάδα, ενώ θεωρείται και ένας από τους μεγαλύτερους Αγίους στην Κύπρο και τη Σκύρο.
Η μνήμη του εορτάζεται στις 2 Σεπτεμβρίου.
Γεννήθηκε στην Παφλαγονία της Μικράς Ασίας το 260 μ.Χ. από γονείς Χριστιανούς , οι οποίοι συνελήφθησαν για τη χριστιανική τους δράση και φυλακίστηκαν.
Ο Άγιος γεννήθηκε στη φυλακή και επειδή οι γονείς του , ο Θεόδοτος και η Ρουφίνα, πέθαναν εκεί , ανέλαβε να τον μεγαλώσει κάποια γυναίκα
που ονομαζόταν Αμμία Ματρώνα. Αυτή ήταν ευσεβής Χριστιανή και σε αυτήν οφείλεται το όνομα του Αγίου. Η παράδοση λέει ότι ο μικρός συνήθιζε να τη φωνάζει «μάμα».
Κατά την εφηβική του ηλικία ο Μάμας συνελήφθη από ειδωλολάτρες, που τον υπέβαλαν σε βασανιστήρια. Τελικά του κρέμασαν στο λαιμό ένα σιδερένιο ραβδί και τον έριξαν στο νερό για να πνιγεί. Κατά θαυματουργό τρόπο ο Άγιος επέζησε αλλά πιάστηκε ξανά από τους βασανιστές του και ρίχτηκε σε αναμμένη κάμινο. Και αυτήν τη φορά κατάφερε να βγει σώος. Όταν έριξαν επάνω του άγρια ζώα, τα τελευταία όχι μόνο δεν τον κατασπάραξαν αλλά ούτε και τον πείραξαν.
Σύμφωνα με την παράδοση ένα λιοντάρι τον δέχθηκε στη ράχη του και τον μετέφερε μακρά των άλλων θηρίων, εξ ου και η θεματογραφία της αγιογράφησης του. Τελικά, οι εχθροί του αποφάσισαν να τον εκτελέσουν με τρίαινα.
Το φονικό όργανο διαπέρασε τα σπλάγχνα του Αγίου, ο οποίος και παρέδωσε το Πνεύμα.
Σε ανάμνηση των παραπάνω και σύμφωνα με τα απελατικά δημώδη άσματα του Βυζαντίου την εικόνα του Αγίου Μάμα έφεραν τα απελατίκια (οι ράβδοι) που κρατούσαν οι απελάτες.
Σήμερα πολλοί ναοί στην Ελλάδα αλλά και στην Κύπρο είναι αφιερωμένοι στον Άγιο Μάμα(ντα). Η φήμη του Αγίου και η απόδοση τιμών προς αυτόν εξαπλώθηκε
από την Καππαδοκία στη Χίο, στην Κωνσταντινούπολη αλλά και στη Μακεδονία. Στη Χαλκιδική, σε ένα από τα χωριά που έχουν το όνομά του, λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο μεγάλη εμποροπανήγυρη, στις αρχές Σεπτεμβρίου. Στους βυζαντινούς χρόνους ο Άγιος Μάμας ήταν ο προστάτης των Μαρδαϊτών στην Κύπρο. Οι τελευταίοι διέδωσαν τη φήμη του και την απόδοση τιμών προς αυτόν έπειτα από τις αραβικές επιδρομές.
Ο Άγιος Μάμας στις ελληνικές δοξασίες φαίνεται να σχετίζεται με τους αρχαίους θεούς προστάτες των ποιμένων. Συγκεκριμένα στη Σκύρο, που ανθούσε άλλοτε η κτηνοτροφία, στην εορτή του Αγίου οι βοσκοί αφιέρωναν διάφορα σφάγια.
Στην εκκλησία του Αγίου που έκτισαν οι Σκυριανοί, κατά την τοπική παράδοση, σε σημείο που εμφανίσθηκε ο Άγιος σε κάποιον ποιμένα, κάθε χρόνο ανήμερα της μνήμης του κάνουν μεγάλο πανηγύρι με προσφορές και θυσίες αρνιών που τα σφάζουν κάτω από μια παρακείμενη καρυδιά και στη συνέχεια ακολουθεί το γλέντι.
Πέρα από την Ελλάδα και την Κύπρο, τιμάται και σε άλλες χώρες όπως ο Λίβανος, η Ιταλία και η Ισπανία. Στην Ισπανία, και συγκεκριμένα στο Μπιλμπάο, το γήπεδο της ομάδας της πόλης Αθλέτικο Μπιλμπάο, έχει πάρει από αυτόν το όνομά του (Σαν Μαμές - San Mamés), καθώς βρίσκεται δίπλα από μία εκκλησία προς τιμήν του, ενώ οι παίκτες της ομάδας αποκαλούνται με το προσωνύμιο "τα λιοντάρια" (Los leones), αναφορά στο μαρτύριο του.
«…Η λατρεία του νεαρού Αγίου είναι ευρύτατα διαδεδομένη σε όλο το νησί, κυρίως σε περιοχές με ακμάζουσα κτηνοτροφία. Δεν είναι τυχαίο που πάνω στον Ψηλορείτη των χιλιάδων αιγοπροβάτων γίνεται ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της περιοχής, από την κτηνοτροφική οικογένεια των Σκουλάδων που τον έχει ως προστάτη, ούτε που σε πολλά άλλα ψηλώματα θα δούμε ταπεινά εκκλησάκια αφιερωμένα στην χάρη του.»
Σε αυτό το πανηγύρι παραβρέθηκε ο Νίκος Ψιλάκης. Εκεί άκουσε και κατέγραψε αρκετές προφορικές παραδόσεις που αφορούν τον Άγιο όπως:
«- Είναι ο Άγιος των φτωχών και δεν έχει να κάνει ούτε με τους Δεσποτάδες, ούτε με τους άρχοντες, ούτε με τους δημάρχους, ούτε με κανένα άλλο».
«-Βοσκαδουράκι στα όρη δεν ήτανε κι ας ήτανε κι αμούστακο, που λέει και το τραγούδι; Κατέχει αυτός ήντα ζωή κάνομε. Γι’ αυτό όπου κι αν είναι βοσκός πρέπει να τον-ε τιμά και να τον-ε σέβεται».
«-Μπορεί να τα ΄νε βοσκάκι μα εκάτεχε και εγιάτρευε τα πρόβατα. Και του φέρνανε κι από τα άλλα κοπάδια, ξένα, και τα γιάτρευε και αυτά. Και σήμερα άμα τάξεις στον Άγιο όλα πάνε καλά στο κοπάδι».
«-Το αρνί που κρατεί στην εικόνα άλλοι λένε πως το πήγαινε στον διοικητή πεσκέσι, μα εγώ είχα ακούσει πως το πήγαινε στην εκκλησία και προπάτειε τρεις ώρες για να φτάσει. Όπου υπάρχει βοσκός πρέπει να κάνει το ίδιο, να βγάνει και την μερίδα του Αγίου Μάμα και να πάει ένα τάξιμο στην εκκλησία».
Παρακάτω ο Νίκος Ψιλάκης περιγράφει πως γίνεται σήμερα το πανηγύρι:
…Δίπλα ακριβώς στον ναό οι βοσκοί έσφαζαν τα ζώα τους αλλά δεν προηγήθηκε κάποια ευχή ή τελετουργία που θα μπορούσε να δώσει μια πληρέστερη εικόνα θυσίας. Οι εργασίες είναι χωρισμένες σε αντρικές και γυναικείες. Οι άντρες αναλαμβάνουν το ψήσιμο του περίφημου «αντικριστού» και οι γυναίκες το μαγείρεμα σε μεγάλα καζάνια του κατ’ εξοχήν εθιμικού φαγητού της ημέρας: κρέας κοκκινιστό με πατάτες. Το κέρασμα όλων των καλεσμένων αμέσως μετά την προσέλευσή τους αναλαμβάνουν οι γυναίκες.
Οι πρώτοι προσκυνητές φτάνουν νωρίς το απόγευμα και η προσέλευση πυκνώνει όσο βραδιάζει. Κορυφώνεται τη νύχτα και το γλέντι, με άφθονο φαγητό βέβαια, συνεχίζεται όλη τη νύχτα ή σχεδόν όλη τη νύχτα.»
Ο Άγιος Μάμας είναι ποιμενικός Άγιος, προστάτης της ποιμενικής ζωής και των ζώων γενικότερα.
Αυτή είναι η πιο γνωστή και η πιο σταθερή ιδιότητα του Αγίου. Η ιδιότητα αυτή υπήρξε και ο λόγος που η λατρεία του αγίου προσέλαβε μεγάλη έκταση κυρίως στις ορεινές ποιμενικές περιοχές.
Στην Κρήτη υπάρχουν περίπου τριάντα εκκλησίες αφιερωμένες στον Άγιο Μάμα. Σε πλήθος άλλων, υπάρχουν φορητές εικόνες του Αγίου καθώς και αρκετές τοιχογραφίες, κάποιες από στις οποίες χρονολογούνται από την εποχή ήδη στις Ενετοκρατίας. Στο νομό Ρεθύμνου υπάρχει χωριό με το όνομα Άγιος Μάμας. Υπάρχουν επίσης στο νησί πολλά τοπωνυμία με το όνομα του Αγίου Μάμα.
Η λατρεία του Αγίου Μάμα πέρασε στην Κρήτη στα τέλη περίπου της πρώτης χιλιετίας.
Ακριβώς όμως πότε και πως, ο Μικρασιάτης αυτός άγιος έγινε γνωστός στο νησί δεν είναι εύκολο να προσδιορίσουμε.
Μελετητές υποθέτουν πως αυτό πρέπει να συνέβη κατά την δεύτερη Βυζαντινή περίοδο, αμέσως μετά την κατάκτηση στις Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά (961 μ.Χ.)
Είναι γνωστό ότι Μικρασιάτες παλαίμαχοι στρατιώτες του Νικηφόρου εγκαταστάθηκαν στο νησί μετά την απελευθέρωσή του από τους Άραβες. Μέσω των εποίκων αυτών πέρασαν στην Κρήτη πολλά στοιχεία του λαϊκού τους πολιτισμού, αλλά και της εκκλησιαστικής παράδοσης της Μικράς Ασίας.
Δεν πρέπει ακόμα να παραβλέψουμε το γεγονός ότι ο Νέος Ευαγγελιστής στις Κρήτης μετά την Αραβική κατοχή, ο Νίκων ο Μετανοείτε, ήταν από την Παφλαγονία, την περιοχή δίπλα στην Καππαδοκία, την κοιτίδα δηλαδή της Λατρείας του Αγίου Μάμα.
Ο Άγιος Νίκων ήταν μοναχός με βαθιά Χριστιανική πίστη και ήθος. Διέτρεχε τότε το νησί από την μια άκρη στην άλλη διδάσκοντας, νουθετώντας και επιτιμώντας στις φορές τους αλλοτριωμένους από την πολυετή αραβική κατοχή Κρήτες. Έμεινε γνωστός με την συχνότερή του παραίνεση: Μετανοείτε! Αγαπητός στους ταπεινούς και ευλαβείς προγόνους του έχτισε πολλούς ναούς και οργάνωσε πάλι την Κρητική Εκκλησία. Ταυτόχρονα όμως προκάλεσε την οργή και το μένος όσων τα συμφέροντα θίγονται από την γνήσια Χριστιανική Ηθική. Μετά από μια επταετία συνεχούς διδασκαλίας, αναχώρησε από το Νησί με νέο προορισμό την Πελοπόννησο όπου και εκεί τιμάται η μνήμη του.
Οι κάτοικοι της Κρητικής υπαίθρου θεωρούν τον Μάμα «δικό τους» Άγιο. Αγαπούν πολύ τον Μάρτυρα, ένα απλό και ταπεινό νεαρό βοσκό που αρνήθηκε τα πλούτη και την ζωή της πόλης και έζησε στα βουνά όπως εκείνοι. Αισθάνονται οικειότητα απέναντί του και πιστεύουν πολύ στην «δύναμη» του. Στην ανάγκη τους προστρέχουν στον Άγιό τους για να τους βοηθήσει. Προσεύχονται σε εκείνον να έχει καλά εκείνους, τις οικογένειές τους, μα και τα ζωντανά τους. Εκείνος μεσολαβεί στον Θεό και προστατεύει τους πιστούς του. Τότε οι πιστοί παρακινούμενοι από την υποχρέωση που τους δημιουργεί η ευεργεσία του Αγίου, έρχονται στην εκκλησία του την παραμονή της εορτής του, με προσφορές «ταξίματα» προς εκείνον. Οι προσφορές αυτές πέρα από τους καθιερωμένους «άρτους», τα κεριά, το λάδι για τα καντήλια και τα «πρόσφορα», είναι και αγροτικά προϊόντα, όπως τυρί, μέλι, αμύγδαλα, ρακή, μα και ζώα όπως κουνέλια και κότες μα κυρίως αιγοπρόβατα.
Τα «ταξίματα» αυτά είτε μοιράζονται, μαγειρεύονται και καταναλώνονται από στις προσκυνητές αμέσως μετά το πέρας στις Λειτουργίας, είτε «βγαίνουν» στην δημοπρασία, αποφέροντας έτσι έσοδα που θα καλύψουν στις ανάγκες και τους σκοπούς της εκκλησίας.
Χαρακτηριστική είναι τόσο η γενναιοδωρία όσων προσφέρουν τα ταξίματα ή κάνουν τις ετοιμασίες για να φιλοξενήσουν τους προσκυνητές, όσο και εκείνων που συμμετέχουν στις δημοπρασίες στον περίβολο της εκκλησίας.
Οι κάτοικοι στις ορεινής Κρήτης εκφράζουν την αγάπη και την λατρεία τους στον Άγιο με την ενεργή συμμετοχή τους στα πανηγύρια που γίνονται με αφορμή τον εορτασμό του. Οι γιορτές αυτές παίρνουν την μορφή ‘λαϊκών πανηγύρεων’ η ιδιαιτερότητα των οποίων έχει γίνει αντικείμενο μελέτης λαογράφων και κοινωνικών επιστημόνων.
Εδώ οι μελετητές επισημαίνουν την σημασία της έμπρακτης λατρείας στην κοινωνική συνοχή και τον ρόλο της στην ζωή του τόπου.
Οι πανηγύρεις αυτές εξακολουθούν να επιβιώνουν ενδυναμωμένες σε περιοχές με ισχυρές παραδοσιακές κοινωνικές δομές, ενώ είναι αποδυναμωμένες εκεί όπου η μεταβολή στις οικονομικής ζωής επέφερε αλλαγές και στον κοινωνικό ιστό και κατά συνέπεια διαφοροποίησε μαζί με τα υπόλοιπα και τα θρησκευτικά έθιμα.
Ο άγιος Μάμας εορτάζεται από την εκκλησία μας την δεύτερη μέρα του Σεπτεμβρίου. Η αρχή του μηνός Σεπτεμβρίου σηματοδοτεί το ξεκίνημα μιας νέας εποχής, μιας εποχής προετοιμασίας. Είναι η αρχή του φθινοπώρου, η εποχή που η φύση έχοντας δώσει όλους στις καρπούς της έχει στερέψει, έχει σταματήσει να γεννά και μπαίνει στην διαδικασία προετοιμασίας για να δεχτεί, να συλλάβει το νέο σπόρο, να τον κρατήσει στα σωθικά της η γη και νικώντας τις δυσκολίες του Χειμώνα, την Άνοιξη πια να δώσει τον νέο καρπό, στην αέναη διαδικασία στις ζωής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου