Η Αγία Αικατερίνη, Καθολικό της ομώνυμης Σιναϊτικής μονής, βρίσκεται βορειοανατολικά του Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Μηνά. Η Αγία Αικατερίνη είναι βασιλική με εγκάρσιο κλίτος. Το βόρειο τμήμα του Ναού διαμορφώθηκε με τρούλο σε παρεκκλήσιο των Αγίων Δέκα.
Λειτουργεί ως Μουσείο Βυζαντινών Εικόνων. Ιδρύθηκε τη Β' Βυζαντινή περίοδο και αποτέλεσε πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο από το 15ο έως το 17ο αι. με τμήμτα γραμματικής, λογικής,ρητορικής, μαθηματικών, ζωγραφικής, μουσικής κλπ. απ’ όπου αποφοίτησαν πολλοί γνωστοί Κρητικοί που διέπρεψαν στα γράμματα, στις τέχνες και στην εκκλησία. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει ο ζωγράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός, κυριότερος εκπρόσωπος της "Κρητικής Σχολής", του οποίου οι έξι φορητοί πίνακες εκτίθενται σήμερα στο χώρο του μουσείου.
.jpg "images%2B%281%29")
Στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας μετατράπηκε σε τζαμί, γνωστό με το όνομα Ζουλφικάρ Αλή Πασά Τζαμισί.
Η ιστορική Σχολή της Αγίας Αικατερίνης του Χάνδακα, που λειτουργούσε από το 15ο αιώνα, αποτέλεσε πολύμορφο σχολείο με τμήματα γραμματικής, λογικής, ρητορικής, μαθηματικών, ζωγραφικής, μουσικής, κλπ, από όπου αποφοίτησαν πολλοί γνωστοί Κρητικοί που διέπρεψαν στα γράμματα, στις τέχνες και στην εκκλησία. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν ο Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης, ο Πατριάρχης Μελέτιος Πηγάς, ο Επίσκοπος Εμμανουήλ Μαργούνιος κλπ.
Για το κτίσιμο της εκκλησίας δεν διατίθενται και πολλά στοιχεία .Συναντάται στα τούρκικα έγγραφα και σύμφωνα με την μετάφραση του Νικόλαου Σταυρινίδη βρέθηκε έγγραφο που δείχνει κάτι σχετικό με την επιδιόρθωση του τζαμιού στα 1720.
Για τον συγκεκριμένο Ιερό Ναό γίνονται κατά καιρούς διάφορες σκέψεις προκειμένου ο χώρος αυτός να χρησιμοποιηθεί για την λειτουργία των κατηχητικών σχολείων, για το θείο κήρυγμα και διάφορες ηθοπλαστικές διαλέξεις, ακόμα και για τη στέγαση του Βυζαντινού μουσείου αλλά και της Εκκλησιαστικής Βιβλιοθήκης. Τελικά επί δημαρχίας Μηνά Γεωργιάδη, τον χώρο αυτό επισκέφθηκε ειδικός υπάλληλος του υπουργείου Παιδείας και αφού εξέτασε το προαναφερόμενο κτήριο διαπίστωσε ότι ένας τέτοιος χώρος για την καλή διατήρηση των βιβλίων είναι ακατάλληλος.
Λέγεται ότι μέχρι τα μέσα του ΙΣΤ’ αιώνα, δεσπόζουσα θέση στο Σιναϊτικό Μοναστηριακό μετόχι του Χάνδακα, κατέχει η Εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης, πολιούχου Αγίας του Όρους Σινά. Ο ηγούμενός του αντικαθιστούσε ελλείποντα τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης. Όλοι οι μοναχοί ήταν εγγράμματοι και η Εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης ήταν η πιο λαμπρή, από τις Εκκλησίες του Χάνδακα.
Με την εισβολή των Τούρκων ο Ορθόδοξος Ναός μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος και δωρήθηκε στον Ζουλφικάρ Αλή Πασά. Στα βιβλία των Βακουφίων, σημειώνεται ως “Κετχουντά Βέη Τζαμισί”. Ο Ζαχαρίας Πρακτικίδης στη χωρογραφία του η οποία συντάχθηκε το 1818 αναφέρει: “Κεχαγιάμπεη τζαμισί. Το πάλαι Ναός της Αγίας Αικατερίνης, εις του οποίου την αυλήν ευρίσκεται μια στέρνα γλυκυτάτου ύδατος και ψυχροτάτου”. Αργότερα, όταν χτίστηκε ο ιερός Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Μηνά, στον οποίο ως γνωστόν υπάρχει μεγάλη υπόγεια δεξαμενή, η οποία δέχονταν το νερό των πολλών υδρορροών του Ναού (τώρα αυτές οι υδρορροές βγαίνουν έξω και δεν πάνε στην υπόγεια δεξαμενή), το νερό αυτό πήγαινε σ’ αυτήν την στέρνα της Αγίας Αικατερίνης. Υπήρχε δηλαδή κάποιος αγωγός που από την υπόγεια δεξαμενή οδηγούνταν το νερό σ’ αυτή τη στέρνα. Την περίοδο του Μεσοπολέμου έπαιρναν νερό από εκεί οι Ηρακλειώτες!
Τέλος η Αγία Αικατερίνη σύμφωνα με το βιβλίο 8ο Πρακτικών του Ιερού Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Μηνά, δεχόταν πρόσφυγες πριν ακόμα από το 1922.
Ο Ιερός Ναός της Αγίας Αικατερίνης ανακαινίσθηκε το έτος 1943 και αποδόθηκε, όπως ήταν φυσικό, για λατρεία στους πιστούς του Μεγάλου Κάστρου. Χαρακτηριστική η αναφορά του Νικολάου Ζευγαδάκη.
“Το ιερουργηθέν το πρώτον κατά την 25ην Νοεμβρίου 1943 παρεκκλήσιον του ειρημένου παλαιού ενταύθα ναού ελειτούργησεν από τότε άνευ εγκαινίων δι αντιμηνσίου ως ευκτήριος οίκος της Αγίας Αικατερίνης, επ’ ονόματι της οποίας ετιμάτο ο όλος ναός.
Θα διατηρήση όμως το παρεκκλήσιον την τοιαύτην του ονομασίαν εφ’ όσον, ως είναι γνωστόν, ετιμάτο επ’ ονόματι των Αγίων Δέκα των εν Κρήτη μαρτυρησάντων, το όνομα δε της Αγίας Αικατερίνης έφερε το μέγα του ναού κλίτος, ποίαν δε ονομασίαν ενδείκνυεται όπως λάβη τούτο κατά τα ιερά εγκαίνια; Περί τας απορίας ταύτας, αίτινες ως λίαν φυσικαί, προεβλήθησαν ευθύς εξ αρχής, θα περιστραφή το παρόν σημείωμα”.
Σήμερα γίνεται αποκατάσταση και συντήρηση του χώρου και θα λειτουργήσει ξανά σαν μουσείο με συλλογή αντιπροσωπευτικών έργων βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης. πολλές εικόνες , άμφια και εκκλησιαστικά είδη.
Μεταξύ αυτών εξέχουσα θέση θα κατέχουν οι εικόνες που αποδίδονται στον ζωγράφο 'Αγγελο, έναν από τους διασημότερους καλλιτέχνες του 15ου αιώνα και του Μιχαήλ Δαμασκηνού κυριότερου εκπρόσωπου της "Κρητικής Σχολής", του οποίου οι έξι φορητοί πίνακες, «Η Βάτος», «Η θεία Λειτουργία», «Μη μου Άπτου», «Η Προσκύνησις των Μάγων», «Ο Μυστικός Δείπνος», και «Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος», που στόλιζαν το μικρό Άγιο Μηνά θα είναι εκεί.
Στη Συλλογή της Αγ. Αικατερίνης, η 13η Εφορεία Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων Κρήτης έχει επίσης συμπεριλάβει αποτοιχισμένες τοιχογραφίες από το ναό του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στα Πρεβελιανά Μονοφατσίου, από το ναό της Παναγίας στην Πατσό Αμαρίου και από άλλα μνημεία του νησιού.
Ο μιναρές του τζαμιού ήταν παλιό καμπαναριό. Όμως η κορυφή του φτιάχτηκε σύμφωνα με την αρχιτεκτονική των μιναρέδων και προστέθηκε κι ένα μπαλκόνι για την πρόσκληση της προσευχής. Είναι ένα έργο τέχνης. Αυτό το όμορφο τζαμί μοιάζει με περίπτερο του παραδείσου, έτσι που βρίσκεται μέσα σε τριακόσια βήματα πλατύ κήπο του Ιρέμ (κήποι του παραδείσου) με τριαντάφυλλα και υακίνθους. Οι τρούλοι του τζαμιού είναι κόκκινοι και σοβαντισμένοι με χορασάνι και ασβέστη. Γύρω υπάρχουν τα δωμάτια των μαθητών, το σχολείο, ο μεντρεσές (Ιεροδιδασκαλείο) κι άλλα όμορφα κτίσματα. Δεν υπάρχει άλλο τέτοιο τζαμί στο Χάνδακα ούτε κι αλλού. Ας προστατεύει ο Θεός τον κόσμο!...»
ΠΗΓΕΣ :
Εβλιά Τσελεμπί, Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1668-1671), Εκάτη, Αθήνα 1994, σσ 201-202
Νικολάου Σ. Σταυρινίδη, ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΑΦΟΡΩΝΤΩΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ, , Τόμος Δ' - ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1715-1752, σελ. 58, ΒΙΚΕΛΑΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 1984
Το Ηράκλειο στο πέρασμα των αιώνων, Στέργιου Σπανάκη, εκδ. Δήμου Ηρακλείου 1990
Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ, άρθρο Δημήτρη Σάββα
Ηeraklion.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου