Η Αρχαία πόλη Τραπεζονδάν στη Σητεία

 Όταν το 1389, πριν από την ιστορική μάχη στο Κοσσυφοπέδιο, ένας νεαρός Σέρβος, ο ήρωας Μίλος Κόμπιλιτς (ή Όμπιλιτς), παρουσιάστηκε στον Σουλτάνο Μουράτ Α΄ ως αυτόμολος και τον δολοφόνησε, ο γιος του ο Βαγιαζήτ, που ανήλθε στο θρόνο, αφού κατανίκησε τους Σέρβους σκόρπισε παντού το φόβο και τον τρόμο. 

Τον ονόμασαν «Γιλντιρίμ», δηλαδή «Κεραυνός», εξαιτίας της ταχύτητας με την οποία δρούσε στις πολεμικές του επιχειρήσεις. Ο φόβος σταδιακά άρχισε να εξαπλώνεται στα απομεινάρια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δηλαδή στα μέρη εκείνα που ήταν μεν ελεύθερα αλλά έντονα ένιωθαν την ανάσα του κατακτητή να πλησιάζει.

Λίγα χρόνια μετά έκανε την εμφάνιση του και ο Ταμερλάνος, που το 1402 κυρίευσε και κατεύκασε την Σμύρνη, κατέσφαξε τους κατοίκους της, ενώ στην Κωνσταντινούπολη ο αυτοκράτορας Μανουήλ Κομνηνός που ταξίδεψε στη Δύση για να συνάψει συμμαχίες, γύρισε δυσαρεστημένος από τη στάση των Βενετών.

Στην Τραπεζούντα του Πόντου, τα μηνύματα που κατέφθαναν προκαλούσαν φόβο και πανικό. Αν και ο εχθρός βρισκόταν μακριά, αρκετοί ανησυχούντες και φοβούμενοι τους διωγμούς των Τούρκων, ζήτησαν την άδεια από τη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου να τους επιτρέψουν να εγκατασταθούν σε ενετοκρατούμενα εδάφη.

Η κυβέρνηση των Ενετών, που γνώριζε τις πολύ καλές παλιές εμπορικές σχέσεις που είχαν οι Τραπεζούντιοι μαζί τους, έδωσαν την άδειά τους για εγκατάσταση. Και όπως μαρτυρεί έγγραφο της 9ης Δεκεμβρίου 1395 (σ. 72 του έργου του Hippolyte Noiret υπό τον τίτλο Documents inédits pour servir à l’histoire de la domination Vénitienne en Crète de 1380 à 1485, Παρίσι 1892) τους δόθηκε η άδεια εγκατάστασης με τη σημείωση ότι «ήσαν ικανοί να ζήσωσιν ειρηνικώς, δικαίως και ιδίω ιδρώτι» και ως κατάλληλους τόπους όρισαν την Εύβοια και την Κρήτη

Τα απομεινάρια της Τραπεζόνδης στην περιοχή της Σητείας  

Μετά την άδεια που δόθηκε, όπως μας πληροφορεί ο Νουαρέ (στο ίδιο έργο, σ. 225), στις 10 Φεβρουαρίου του 1414 οκτακόσιες οικογένειες Ελλήνων από την Τραπεζούντα και τις γύρω περιοχές αφίχθησαν στην ανατολική πλευρά της Κρήτης και ίδρυσαν νοτιοανατολικά της πόλης της Σητείας, πάνω σε λοφοπέδιο, μεταξύ των οικισμών Πέτρα (αρχαίας Σητείας) και Ζαχαρίνος, πόλη την οποία ονόμασαν «Τραπεζόνδαν». 

Και την ονομασία αυτήν, «Trapezonte», την επέβαλαν οι Ενετοί, οι οποίοι ήθελαν να διακρίνουν την παλιά από τη νέα Τραπεζούντα. Κατ’ άλλους συγγραφείς την ονομασία την έδωσαν οι Τραπεζούντιοι, για να ευχαριστήσουν τους προστάτες τους που τους έδωσαν άσυλο.

Η πόλη που έχτισαν οι Πόντιοι -και όπου πολύ αργότερα γεννήθηκε ο Βιτσέντσος Κορνάρος- δυστυχώς δεν άντεξε στις πολλές επιδρομές (Μπαρμπαρόσα, Σαρακηνοί…), καταστράφηκε και πυρπολήθηκε, και τα ίχνη της χάθηκαν. Η ιστορία αναφέρει ότι ενώ οι Πόντιοι με τη μετοικεσία ήθελαν να αναζητήσουν την ελευθερία, την ησυχία και τη σωτηρία τους, εντούτοις δεν απέφυγαν το πεπρωμένο τους. 

Στις επιδρομές που αναφέραμε, των ετών 1538 και 1648, άλλοι εσφάγησαν, άλλοι αιχμαλωτίσθηκαν και άλλοι, διασκορπισθέντες, ζήτησαν αλλού άσυλο…

Το 1931, κατά την καλλιέργεια ενός αγρού στην περιοχή της κατεστραμμένης άλλοτε Τραπεζόνδης, βρέθηκε αετός μονοκέφαλος, ο οποίος κατατέθηκε στο Μουσείο του Ηρακλείου. 

Το εύρημα αυτό έδωσε αφορμή σε έναν νέο ερευνητή, τον Μ. Γ. Καταπότη, να γράψει στις 9/7/1931 στα περιοδικά Ελευθέρα Σκέψις και Μύσων για τον εποικισμό της Σητείας από τους Τραπεζούντιους, να αναφέρει την τύχη τους και να αποδώσει το οικόσημο με τον μονοκέφαλο αετό που βρέθηκε, στον αρχηγό ευγενούς οικογενείας Ποντίων που εγκαταστάθηκαν στη Σητεία.

Κατά τον ιστορικό-συγγραφέα Καταπότη, το οικόσημο κατά τη γνώμη του δεν είναι γνήσιο βυζαντινό, αλλά νόθο που το κατασκεύασαν κάποιοι Έλληνες ή ξένοι για να ιδιοποιηθούν το διακριτικό σήμα του ευγενούς οίκου των Κομνηνών και να αποδείξουν έτσι με πλαστούς τίτλους ότι είναι ευγενείς και έχουν συγγένεια με τον αυτοκρατορικό οίκο.

Για να ισχυροποιήσει τον άποψή του αυτή, ο Καταπότης τονίζει ότι η ιστορία δεν αναφέρει Κομνηνό που να μετέβη στην Κρήτη, ενώ η οικοσημολογία μάς πληροφορεί ότι καμία άλλη βυζαντινή οικογένεια εκτός από τους Κομνηνούς δεν είχε ως έμβλημα τον μονοκέφαλο αετό.

Ο μονοκέφαλος αετός θεσπίστηκε για πρώτη φορά από τον Ιωάννη Β΄ Κομνηνό, ο οποίος, όταν μετέβη στην Κωνσταντινούπολη για να τελέσει τους γάμους του με την Ευδοκία Μιχαήλ Παλαιολόγου, έφερε μαζί του ως αυτοκρατορικό σύμβολο τον μονοκέφαλο αετό, σε αντίθεση προς την Ευδοκία η οποία έφερε τον δικέφαλο. 

Από τότε καθιερώθηκαν ο μεν δικέφαλος αετός ως έμβλημα των Αυτοκρατόρων του Βυζαντίου, ο δε μονοκέφαλος, της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος.

Τάσος Κ. Κοντογιαννίδης

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους