Θέρισος - Στη Σκιά Των Επιβλητικών Λευκών Ορέων

 Το Θέρισο (παλαιότερα αναφερόταν και ως η Θέρισσος) είναι ιστορικό χωριό του δήμου Χανίων του ομώνυμου νομού της Κρήτης που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα διάφορα επαναστατικά κινήματα της Κρήτης του 19ου αιώνα, ενώ από αυτό έλαβε την ονομασία του το 1905 το ομώνυμο κίνημα εναντίον της αρμοστείας του πρίγκιπα Γεωργίου. 

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της απογραφής του 2011, ο πληθυσμός του οικισμού ανέρχεται σε 113 κατοίκους.

Το Θέρισο είναι κτισμένο στους βορειοδυτικούς πρόποδες των Λευκών Ορέων σε υψόμετρο 580 μέτρων, στο νότιο τμήμα της δημοτικής ενότητας Θερίσου. Βρίσκεται 16 χλμ νότια της πόλης των Χανίων. Πλησίον του χωριού βρίσκεται το φαράγγι «Ελευθέριος Βενιζέλος» (ή φαράγγι του Θέρισου), με συνολικό μήκος 6 χλμ.

Ιστορία

Από τις αρχές του 19ου αιώνα και έπειτα, λόγω της φυσικής οχυρής του θέσης, το Θέρισο αποτέλεσε σημαντικό κέντρο διαφόρων επαναστατικών κινημάτων της Κρήτης. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, το χωριό έγινε πεδίο σκληρών μαχών μεταξύ των Ελλήνων επαναστατών και των οθωμανικών στρατευμάτων.

 Μάλιστα, τόσο τον Αύγουστο του 1821 όσο και τον Αύγουστο του 1822 καταστράφηκε, αρχικά από δυνάμεις Τουρκοκρητικών και έπειτα από τον αιγυπτιακό στρατό. Κατά τον Άγγλο περιηγητή Robert Pashley, που επισκέφτηκε την Κρήτη το 1834, στο Θέρισο ζούσαν 82 οικογένειες, εκ των οποίων οι 80 ήταν χριστιανικές και οι δύο μουσουλμανικές.

Στην επανάσταση του 1866 - 1869, το Θέρισο έγινε εκ νέου θέατρο σκληρών συγκρούσεων: στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1866 ο οικισμός, που ενδιάμεσα είχε εκκενωθεί από τον άμαχο πληθυσμό, πυρπολήθηκε από τις δυνάμεις του Μουσταφά πασά. 

Λίγες ημέρες αργότερα, διεξήχθησαν στην περιοχή άλλες δύο μάχες. Αρχικά, οι επαναστάτες ανάγκασαν στις Αλιάκες τον Μουσταφά πασά σε υποχώρηση.

Έπειτα, στη θέση Καμπιά ή Φλωμέ, στα βόρεια του χωριού, σημειώθηκε νέα μάχη μεταξύ επαναστατών και 150 στρατιωτών που αγνοώντας την υποχώρηση του κύριου σώματος του Μουσταφά προς Μάλαξα, προσέγγισαν το Θέρισο.

Την 26η Μαρτίου του 1867, πραγματοποιήθηκε στο Θέρισο επίσημη δοξολογία 2000 ενόπλων (Κρητικών και εθελοντών από την Ελλάδα) του Ιωάννη Ζυμβρακάκη.

Κατά τα μέσα Δεκεμβρίου του 1867, οι Οθωμανοί πέτυχαν την κατάληψη του Θερίσου, το οποίο εγκαταλείφθηκε από τους Έλληνες κυρίως λόγω της αναγκαιότητας να ενισχυθεί το μέτωπο του Αποκορώνα,όμως τον Ιανουάριο του 1868 ένεκα των καιρικών συνθηκών και των επιθέσεων των επαναστατών, τα οθωμανικά στρατεύματα αποχώρησαν και αυτά από το χωριό. 

Αργότερα, μετά την κατάπνιξη της επανάστασης, οι οθωμανικές αρχές δημιούργησαν στο χωριό στρατιωτικές εγκαταστάσεις

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της οθωμανικής απογραφής του 1881, στον οικισμό ζούσαν 385 κάτοικοι, όλοι Έλληνες (188 άνδρες και 197 γυναίκες),ενώ το 1894, σύμφωνα με εκτίμηση του αξιωματικού του ελληνικού στρατού, Νικόστρατου Καλομενόπουλου, στο χωριό ζούσαν 90 οικογένειες.

Το 1900, η απογραφή που διενεργήθηκε από την Κρητική Πολιτεία, βρήκε στο Θέρισο 431 κατοίκους. Τον Ιούνιο του 1904, στα πλαίσια αποτυχημένου κινήματος κατά της αρμοστείας του πρίγκιπα Γεωργίου, κατέφυγε προσωρινά στο Θέρισο μικρή δύναμη ανταρτών, προτού στραφεί προς την πεδιάδα των Χανίων

Λίγους μήνες αργότερα, στις 10 Μαρτίου του 1905, το Θέρισο αποτέλεσε την έδρα της επαναστατικής κυβέρνησης της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως» των Βενιζέλου, Μάνου και Φούμη εναντίον της αρμοστείας του πρίγκιπα Γεωργίου και υπέρ της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Στις 12 του ίδιου μήνα, οι επαναστατικές δυνάμεις επικράτησαν σε συμπλοκή με μικρή μικτή δύναμη χωροφυλακής και ιταλικού στρατού.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, το Θέρισο αποτέλεσε την έδρα του ΕΛΑΣ Χανίων.Μάλιστα, στις 7 Νοεμβρίου του 1943, σε αγροικία κοντά στο χωριό, υπογράφτηκε συμφωνία συνεργασίας μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων του ΕΑΜ Κρήτης και της ΕΟΚ.

Επιφανείς κάτοικοι

Από το Θέρισο κατάγονταν οι αγωνιστές της επανάστασης του 1821, αδελφοί Χάλη (Βασίλειος, Ιωάννης και Στέφανος) οι οπλαρχηγοί αδελφοί Πούλακα (ο σημαντικός μακεδονομάχος Ιωάννης Πούλακαςκαι ο αδελφός του Βασίλειος, που συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους ως επικεφαλής εθελοντών και η ηθοποιός Ελευθερία Βιδάκη

Σημαντικό μνημείο του χωριού αποτελεί ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος χρονολογείται στο β' μισό του 16ου αιώνα.

 Στο Θέρισο υπάρχουν επίσης δύο μουσεία: πρώτο χρονολογικά είναι το ιδρυμένο το 1985, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο που λειτουργεί κατά την καλοκαιρινή περίοδοκαι στεγάζεται στο κτίριο που χρησίμευσε ως αρχηγείο της επανάστασης του 1905. 

Μεταξύ άλλων εκτίθενται όπλα, έγγραφα, φωτογραφικό υλικό καθώς και προσωπικά αντικείμενα του Ελευθερίου Βενιζέλου.

 Παράλληλα, το 2003 εγκαινιάστηκε το τοπικό Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, το οποίο διαθέτει όπλα, αντικείμενα αγωνιστών, αποκόμματα εφημερίδων και άλλα εκθέματα σχετικά με την περίοδο 1941 - 1945

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους