Ρασοφόροι Του Ρεθύμνου Στη Μάχη Της Κρήτης Και Στην Αντίσταση

  της Εύας Λαδιά

Στη θρυλική μάχη της Κρήτης δεν έλαβαν μέρος μόνον οι εναπομείναντες ικανοί να πολεμήσουν μεσήλικες και ηλικιωμένοι, αφού τα στρατευμένα παιδιά μας δεν είχαν προλάβει όλα να γυρίσουν από το μέτωπο μετά την κατάρρευση.

Είχαν και οι ρασοφόροι κυριευθεί από το πάθος να μην επιτρέψουν βεβήλωση της ιερής αυτής γης. Και παραμερίζοντας τα ιερά τους άμφια, πήραν το όπλο τους κι έσπευσαν στο πεδίο της τιμής.

Για τους περισσότερους υπάρχει μια έκθεση από τον μεγάλο αγωνιστή αλλά άγνωστο στους περισσότερους παπα-Αντώνη Ξυδάκη, αρχηγό αντάρτικης ομάδας και από τους στενούς συνεργάτες του Χρίστου Τζιφάκη. Και μόνο ότι η έκθεση που αξιολογεί τη δράση των ρασοφόρων φέρει την υπογραφή του αποδεικνύει πόσο σεβαστή ήταν η γνώμη του και πόσο εμπιστευόταν την κρίση του ο αρχηγός του. Σημαντικό είναι επίσης ότι ο παπα-Αντώνης Ξυδάκης εισηγείται και για τα εύσημα που αξίζουν οι ήρωες αυτοί συλλειτουργοί του, ανάλογα με τη δράση που ανέπτυξαν.

Με βάση την έκθεση αυτή αλλά και από άλλες πηγές θα αναλύσουμε την προσωπικότητα και τη δράση ενός εκάστου από τους ήρωες εκείνους λειτουργούς του Υψίστου και αφοσιωμένους υπερασπιστές της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Ο παπα-Μανόλης Καλλέργης

Ας βάλουμε αρχή από τους μάρτυρες ιερείς, με τρανό παράδειγμα τον παπα-Μανόλη Καλλέργη από τη Λούτρα. Αυτός είναι γεγονός ότι από λάθος συνελήφθη. Αυτός που έβλεπαν οι Γερμανοί στα οπτικά ντοκουμέντα που είχαν συγκεντρώσει να τρέχει στη μάχη δεν ήταν ο παπα-Μανόλης αλλά ο Διονύσιος Ψαρουδάκης. Συνδυάζοντας όμως τόπο και ιδιότητα μπερδεύτηκαν και μπαίνοντας στη Λούτρα για τα αντίποινα που ακολούθησαν μετά τη θρυλική μάχη συνέλαβαν αμέσως τον ιερέα.

Θα μπορούσε βέβαια να σωθεί από την εκτέλεση μετά από μια επαναξιολόγηση των στοιχείων που τον ενοχοποιούσαν. Και αυτό φαινόταν εφικτό, μέχρι και την τελευταία στιγμή που έστηναν στον τοίχο τους συλληφθέντες. Για κακή τύχη όμως του παπα-Μανόλη σηκώθηκε το ράσο του όπως βάδιζε και φάνηκε η χακί γκιλότα που φορούσε.

Τότε ο επικεφαλής Γερμανός τον πλησίασε, σήκωσε το ράσο και του είπε ειρωνικά με τα σπασμένα του ελληνικά: «Απ' όξω μαντάμ κι από μέσα καπετάν;».

Αμέσως μετά οι «ευγενείς ιππότες» κατά τον κ. Ρίχτερ, έπεσαν πάνω στον γενναίο ιερέα κι άρχισαν να του τραβούν τα γένια και να τον χτυπούν. Με σπρωξιές τον έβαλαν και πάλι στη γραμμή και τον εκτέλεσαν μαζί με τους άλλους.

Διονύσιος Ψαρουδάκης

Από τους πρώτους μαχητές ρασοφόρους στη Μάχη της Κρήτης ήταν ο Διονύσιος Ψαρουδάκης.

Γεννήθηκε τον Ιούνιο του 1880, στο Κεφαλοχώρι της Πηγής κι ήταν το δεύτερο αγόρι της οικογένειας Νικολάου και Χρυσής Ψαρουδάκη. Το κοσμικό του όνομα ήταν Δημήτρης. Για την εποχή του ήταν ένα παιδί ιδιαίτερα ανήσυχο και ζωηρό. Έδειχνε εκτός από πείσμα και μια περίεργη για την ηλικία του λεβεντιά. 

Με τα δεδομένα της εποχής είχε τελειώσει την Δ' Δημοτικού αλλά η ευστροφία πνεύματος που διέθετε αναπλήρωνε χαρισματικά τις ελλιπείς γραμματικές του γνώσεις. 

Από τα παιδικά του χρόνια τον γαλουχούσε το μεγαλείο του Αρκαδίου, λόγω της καλής γειτονίας με τα αδέλφια Ηρακλή και Μανόλη Μανελάκη που είχαν σωθεί από το ολοκαύτωμα. 

Ήταν μόλις 17 χρόνων όταν πήρε μέρος στην τελευταία μάχη που έγινε μεταξύ Τούρκων και Κρητικών στην περιοχή ανάμεσα στα χωριά Πηγή, Μέση, Λούτρα, το 1897 υπό τον οπλαρχηγό Μαραγκουδάκη από τη Λούτρα. 

Σ' αυτή τη μάχη έδειξε απαράμιλλο θάρρος, σπάνιο σε μια τόσο νεαρή ηλικία.

Ο θάνατος της μητέρας του ήταν ένα μεγάλο πλήγμα γι' αυτόν. Στρέφεται στα θεία με πνευματικό τον Άνθιμο Βαρδάκη ηγούμενο της Μονής Αρσανίου, που τον πήρε μαζί του. Με τη μετατροπή της Μονής σε Γεωργική Σχολή, οι μοναχοί εντάσσονται στη δύναμη της Μονής Αρκαδίου. Κι η συγκυρία αυτή ήταν ευλογία Θεού για τον Διονύσιο που εκπλήρωσε έτσι μια παλιά του επιθυμία. 

Στις 24 Αυγούστου του 1904 εκάρη μοναχός, παίρνοντας το όνομα που του έδωσε ο Μητροπολίτης Διονύσιος Καστρινογιαννάκης. Την επομένη ακριβώς χειροτονείται ιεροδιάκονος, δείγμα και αυτοεκτίμησης του επισκόπου. 

Η επανάσταση του Θερίσου φέρνει το Αρκάδι στο επίκεντρο, καθώς ορίζεται από την επαναστατική επιτροπή ως επαναστατικό κέντρο όλης της Κρήτης. 

Ο Μητροπολίτης Διονύσιος Καστρινογιαννάκης έχει μυηθεί στο μεταξύ στην Επανάσταση από τον ίδιο το Βενιζέλο. Προβληματίζεται με ποιους να μοιραστεί το μεγάλο μυστικό. Μετά από σκέψη καταλήγει στον Δαμιανό Αποστολάκη, που ήταν αγράμματος και το νεαρό Διονύσιο Ψαρουδάκη που εκτελούσε και χρέη γραμματικού.

Εκτός από αποδέκτης των επαναστατικών μηνυμάτων, ο Διονύσιος γίνεται και υπέρμαχος της ιδέας της Ένωσης, ξεσηκώνοντας με τον πύρινο λόγο του τα χωριά του δήμου Αρκαδίου.

Στις 27 Ιανουαρίου του 1909 χειροτονείται ιερομόναχος και το 1910 γίνεται μέλος του ηγουμενοσυμβουλίου. 

Με την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα ο Διονύσιος βρίσκεται στο κέντρο των επιχειρήσεων με αρχηγό τον Στυλιανό Κλειδή. Κι όταν αυτός πέφτει ηρωικά, εκτελεί τις εντολές του Χρίστου Μακρή και στη συνέχεια του Νίκου Ψαρρού. 

Διακρίνεται για το θάρρος και την απίστευτη γρηγοράδα του. Σαν να είχαν τα πόδια του φτερά. 

Αργότερα τον βλέπουμε να ανταποκρίνεται στο κάλεσμα της Βορείου Ηπείρου το 1914 και να ξαναζώνεται τ' άρματα. Το σπουδαίο στην περίπτωση αυτή είναι ότι προφασίστηκε θέμα υγείας και έφυγε από το μοναστήρι με το πρόσχημα εγχείρισης που πρέπει να κάνει στην Αθήνα. «Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Κι έτσι βρέθηκε να πολεμά για τα ιδανικά της φυλής. Κι όταν υψώθηκε στην Κορυτσά η γαλανόλευκη, ο Διονύσιος Ψαρουδάκης τιμής ένεκεν προέστη της δοξολογίας. 

Γυρίζει νικητής και τροπαιούχος στο μοναστήρι, αφήνοντας πίσω του τον ηρωικό οπλαρχηγό. Αρχίζει και πάλι να ζει τον ήρεμο μοναχικό βίο ώσπου στις 14 Απριλίου του 1926 εκλέγεται παμψηφεί ηγούμενος μέχρι το 1930 και μετά το 1930 μέλος του ηγουμενοσυμβουλίου και με άλλη μία τετραετία ηγούμενος, εκτός από εκείνη της Γερμανοκατοχής που καθαιρέθηκε με απόφαση του Γενικού Στρατιωτικού Διοικητή Φρουρίου Κρήτης. Επί ηγουμενίας του το Αρκάδι αναγεννάται χάρις στις έντονες δραστηριότητές του. 

Η Μάχη της Κρήτης τον βρίσκει να ξεσηκώνει πάλι τα χωριά για ν' αντισταθούν.

Θέλουμε χώρο άπλετο για να περιγράψουμε όλες αυτές τις ιστορικές λεπτομέρειες που δείχνουν τον ηρωισμό του Διονυσίου. Δεν εξηγείται αλλιώς η λύσσα με την οποία οι Ναζί αναζητούσαν το ρασοφόρο που έτρεχε στον κάμπο, ανεμίζοντας τα ράσα του κι έκανε τόσο ζημιά στους στρατιώτες τους. Και πλήρωσε ο ιερέας της Λούτρας επειδή ήταν ο μόνος ρασοφόρος πιο κοντά στην περιοχή των πολεμικών επιχειρήσεων. Όλοι οι πατριώτες κράτησαν το στόμα τους κλειστό. Κανένας δεν βοήθησε τους Γερμανούς να φθάσουν μέχρι το Διονύσιο.

Αργότερα κάνοντας έρευνα με την εποπτεία του Σπύρου Μαρνιέρου για τα Ολοκαυτώματα του Κέντρους, τον βρίσκω να κάνει τον διακομιστή μηνυμάτων στους αντάρτες του Αμαρίου πότε σαν πλανόδιος πωλητής και πότε με διάφορες άλλες μεταμφιέσεις. Το θάρρος του ήταν απαράμιλλα και η γενναιότητά του μοναδική.

Ο Διονύσιος Ψαρουδάκης «κοιμήθηκε» γαλήνια στις 8 Δεκεμβρίου του 1972. Την ημέρα της κηδείας του μια βαριά καταθλιπτική ατμόσφαιρα και μια καταχνιά σημάδευε το γεγονός. Αμέτρητα τα δημοσιεύματα και τα τηλεγραφήματα που τόνιζαν το βάθος αυτής της απώλειας. Και το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα:

Λίγες μέρες αργότερα ο Παντελής Πρεβελάκης τονίζει στο συλλυπητήριο τηλεγράφημα που έστειλε και δεν θυμόμαστε να το έκανε για πολλούς παράγοντες του τόπου: «Τιμώ πράγματι τη μνήμη του Διονυσίου Ψαρουδάκη, που ενσάρκωνε με τρόπο υποδειγματικό τη Χριστιανική και ηρωική παράδοση της Κρήτης».

Αγαθάγγελος Λαγκουβάρδος

Η θρυλική αυτή μορφή γεννήθηκε το 1887 στους Αποστόλους Αμαρίου.

Διετέλεσε ηγούμενος της μονής Ασωμάτων στο Αμάρι και συμμετείχε στον πόλεμο του 1912-13 ως οπλαρχηγός της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Ο Αγαθάγγελος, υπήρξε τοποτηρητής της επισκοπής Λάμπης και Σφακίων (1928-33), ενώ την περίοδο που η Κρήτη κατεχόταν από τα γερμανικά στρατεύματα, ήταν ηγούμενος της μονής Πρέβελης (1936-44). Την περίοδο εκείνη περίθαλψε πολλούς Άγγλους στρατιωτικούς και τους βοήθησε να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή, δραστηριότητα που προκάλεσε την επικήρυξή του από τους Γερμανούς. Τελικά, ο ηγούμενος κατάφερε να διαφύγει στη Μέση Ανατολή, όπου υπηρέτησε στον εκεί ελληνικό στρατό ως στρατιωτικός ιερέας με τον βαθμό του λοχαγού.

Αξίζει να τονιστεί ότι εκείνες τις μέρες της μάχης της Κρήτης, πλάι στους συνεργάτες και συμπολεμιστές του δε χορηγούσε μόνο υλικά αγαθά για τον αγώνα αυτό, αλλά έδινε θάρρος και ψυχή για την ενίσχυση των ελληνοχριστιανικών ιδεωδών του εθνικού αγώνα της Κρήτης μας. Και όταν οι Γερμανοί πάτησαν την Κρήτη, ο Ηγούμενος εμψύχωνε τον αγωνιζόμενο λαό, φρόντιζε τους κατατρεγμένους και βοηθούσε όσους κατέφευγαν στο Μοναστήρι ζητώντας προστασία.

Σύμφωνα και με τον παπα-Αντώνη Ξυδάκη αποτελούσε έναν από τους σημαντικότερους συνδέσμους των αντιστασιακών ομάδων με τη Μέση Ανατολή. Η κλονισμένη υγεία του δεν τον άφησε να χαρεί τη λευτεριά για την οποία τόσο αγωνίστηκε. Πέρασε στο πάνθεον των ηρώων το 1944, μένοντας πάντα η εμβληματική μορφή που δεσπόζει σε κάθε αναφορά που γίνεται στη Μάχη της Κρήτης.

Ιωάννης Αλεβυζάκης: Ένας τραγικός πατέρας

Ο παπα-Γιάννης Αλεβυζάκης ήταν γιος της αδελφής ενός άλλου ήρωα λευίτη του θρυλικού παπα-Λευτέρη Νουφράκη, που είχε τολμήσει το 1919 να λειτουργήσει στην Αγία Σοφία κι έχει μείνει στην ιστορία σαν ένας μεγάλος αγωνιστής.

Ο παπα-Γιάννης Αλεβυζάκης, τέλειωσε τη σχολή της Χάλκης και από τα νεανικά του χρόνια διακρινόταν για την προσωπικότητά του που συνδύαζε ένα κράμα ανυπότακτης φύσης και βαθιάς πνευματικότητας. Είχε πάντα τη σωστή συμβουλή για το κάθε πρόβλημα του ποιμνίου του αλλά δεν «σήκωνε μύγα στο σπαθί του» όταν κινδύνευε το δίκιο και η αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπου.

Σύμφωνα με τον παπα-Ξυδάκη, δεν έλαβε ενεργά μέρος στη Μάχη της Κρήτης αλλά ήταν από τους πρώτους που οργανώθηκε στην Αντίσταση. Από την αρχή μάλιστα έτυχε να έχει αναπτύξει κοινή δράση, συμμετέχοντας σε κοινές αποστολές με τον Πάτρικ Λι Φέρμορ.

Ο καρπός από τη γη που καλλιεργούσε, σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής, ανήκε σε κάθε πεινασμένο και κυνηγημένο. Ο ίδιος ποτέ δεν σκέφτηκε να εκμεταλλευθεί την ανθρώπινη δυστυχία και ήταν από τους μεγάλους όσο και άγνωστους χορηγούς τροφίμων στη Μονή Πρέβελη για τις ανάγκες των στρατιωτών που περίμεναν ευκαιρία για να φύγουν στο Κάιρο. 

Εκεί που εστάλη και ο ίδιος όταν κινδύνευσε να συλληφθεί.

Ένα από τα παιδιά που απέκτησε -με μια γυναίκα φαινόμενο λεβεντιάς, την Αθηνά το γένος Σήφη Δουλαβεράκη- ήταν ο Σήφης που είχε τελειώσει την Ανωτάτη Εμπορική και είχε επιστρέψει στο χωριό και βοηθούσε τον πατέρα του στον αγώνα με δυο ακόμα αδέλφια του. Αυτά ζουν τώρα στον Καναδά.

Σε κάποιο μπλόκο που «έπεσε» με τον εξάδελφό του Ευθύμη Νουφράκη βρέθηκε πάνω του σημείωμα του Λι Φέρμορ στον πατέρα του. Ήταν απλές ευχές για τα Χριστούγεννα. Αν και δεν ήταν τόσο σημαντικό σε περιεχόμενο, οι Γερμανοί συνέλαβαν τους δυο νεαρούς και τους μετέφεραν στο σπίτι του παπα-Αλεβυζάκη. Με βίαιο τρόπο απομόνωσαν την παπαδιά και άρχισαν να βασανίζουν σε άλλο δωμάτιο τα δυο παιδιά για να αποκαλύψουν τους συνεργάτες τους.

Όταν κουράστηκαν οι δήμιοι να βασανίζουν τα δυο παλικάρια, χωρίς να πάρουν λέξη από το στόμα τους, τα μετέφεραν στην Αγιά.

Εκεί μια ομάδα δράσης κατάφερε να τους βάλει σε τρόφιμα (γεμιστά) μια λίμα κι εκείνοι μετά από προσπάθεια κάποιων ημερών κατάφεραν να δημιουργήσουν διέξοδο για να δραπετεύσουν. Για κακή τους τύχη, ενώ ήταν έτοιμοι να ξεφύγουν κάποιος γέρος κρατούμενος αντιλήφθηκε την πρόθεσή τους κι άρχισε να φωνάζει. Το τέλος των δυο παιδιών ήταν το αναμενόμενο. Ο γιος του παπα-Γιάννη εκτελέστηκε, ενώ ο ανιψιός του εστάλη σε στρατόπεδο όπου μάλλον πως άφησε εκεί τα κόκαλά του.

Τη μεγάλη προσφορά του παπα-Γιάννη Αλεβυζάκη τόσο στη Μάχη της Κρήτης όσο και στην Αντίσταση, πιστοποιούν και άλλες πηγές όπως ανακαλύπτουμε ψάχνοντας: Για παράδειγμα ο Γιώργης Ψυχουντάκης στο βιβλίο του ο «Κρητικός Μαντατοφόρος» αναφέρει:

«Βρήκαμε τον παπα-Γιάννη Αλεβυζάκη, τον οποίο ρωτήσαμε αν μπορούσαμε να εγκαταστήσουμε τον ασύρματό μας εκεί. Ο παπα-Γιάννης ευθύς εμάζεψε τους πρώτους του χωριού και όλοι δήλωσαν ότι μ' ευχαρίστηση θα μας φροντίσουν…».

Στις 3 Ιανουαρίου 1943 συνελήφθησαν πάντες οι κάτοικοι Αλωνών, άνδρες και γυναίκες υπό των γερμανικών στρατευμάτων και εκακοποιήθησαν υπό τον Σούμπερ.

Γι' αυτό το τραγικό περιστατικό, όπως μας πληροφορεί η Μαρία Τσιριμονάκη σε σχετικό της δημοσίευμα στα «Ρ.Ν.» τον Μάιο του 1991, ο παπα-Γιάννης έχει αναφέρει σχετικά σε έκθεσή του.

Όταν ήρθε η λευτεριά ο παπα-Αλεβυζάκης ξαναγύρισε στα ιερατικά του καθήκοντα χωρίς να πάψει να επαναλαμβάνει ότι κάθε προσφορά στην πατρίδα είναι χρέος ιερό.

Θα συνεχίζουμε όμως σε επόμενα φύλλα μας το αφιέρωμά μας στους ρασοφόρους της Αντίστασης από το Ρέθυμνο

Πηγές:

Έκθεση Αντωνίου Ξυδάκη ιερέως αγωνιστή εθνικής αντίστασης (αρχείο Αντώνη Ξυδάκη εγγονού του ήρωος)

Κώστα Μυγιάκη: Διονύσιος Ψαρουδάκης (αναλυτική βιογραφία)

Εύας Λαδιά: Διονύσιος Ψαρουδάκης ο «ντουφεκόπαπας»

Εμμ. Σκαρσουλή: Αγαθάγγελος Λαγκουβάρδος

Εύας Λαδιά: Παπα-Γιάννης Αλεβυζάκης (politistiko-rethymno.org)

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους