Παρουσιάζεται το βιβλίο της Ελένης Ψαραδάκη «Μνήμες πατρίδων – Όψεις ταυτότητας στους Τουρκοκρητικούς του Bodrum»

 Ελένη Ψαραδάκη – Μνήμες πατρίδων

Όψεις ταυτότητας στους Τουρκοκρητικούς του Bodrum

ΤΕΤΑΡΤΗ 21 ΙΟΥΝΙΟΥ 2023, 9 μ.μ.

ΠΥΛΗ SABBIONARA

Το 2ο Διεθνές Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων και οι Εκδόσεις Ραδάμανθυς παρουσιάζουν το βιβλίο της Ελένης Ψαραδάκη «Μνήμες πατρίδων – Όψεις ταυτότητας στους Τουρκοκρητικούς του Bodrum», στο πλαίσιο της θεματικής ενότητας «Το τραύμα της ανταλλαγής: 100 χρόνια από τη Συνθήκη της Λωζάνης». Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 21 Ιουνίου 2023, στις 9 μ.μ., στην Πύλη Sabbionara.

Μιλάνε για το βιβλίο

Στέλλα Αλιγιζάκη, φιλόλογος, ιστορικός

Γιώργος Λιμαντζάκης, τουρκολόγος, ιστορικός,

διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Χρήστος Τσαντής, επιμελητής της έκδοσης, υπεύθυνος Εκδόσεων Ραδάμανθυς

Ελένη Ψαραδάκη, συγγραφέας του βιβλίου, κάτοχος διδακτορικού τίτλου στην Κοινωνική Ανθρωπολογία.

«Το παρόν βιβλίο βασίζεται στη διδακτορική μου διατριβή, στα πλαίσια της οποίας πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα στο Bodrum και παρουσιάζει τους τρόπους αναπαραγωγής της μνήμης και ταυτότητας των Τουρκοκρητικών και το πώς ποικίλα στοιχεία και καθημερινές πρακτικές (φαγητό, γλώσσα, μουσικές παραδόσεις) συνδυάζονται, ώστε να κατασκευάσουν όσα ορίζονται τελικά ως κρητικές συμπεριφορές και συνήθειες».

Έχουν περάσει 100 χρόνια, μα οι μνήμες εξακολουθούν να περιδιαβαίνουν τα στενά σοκάκια της άλλοτε ελληνικής γειτονιάς, εκεί στα παράλια της Τουρκίας, στην τουριστική πλέον πόλη του Bodrum, της παλιάς Αλικαρνασσού. Τι κι αν πέρασε κιόλας ένας αιώνας από τότε, ο χώρος εξακολουθεί να κρύβει τα σημάδια του, σημάδια όμοια με τραύματα, που προσπαθούν να επουλωθούν με τη βοήθεια του χρόνου. 

Από εκείνη την παραλιακή πόλη της Μικρασίας, αναχώρησαν, με την Ανταλλαγή Πληθυσμών του 1923, οι Αλικαρνασσείς πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν μαζικά, στη συνέχεια, στο συνοικισμό Νέας Αλικαρνασσού στο Ηράκλειο της Κρήτης. Στην Αλικαρνασσό (το Bodrum), ακολουθώντας την αντίστροφη πορεία, πήραν τη θέση τους περίπου 400 μουσουλμάνοi πρόσφυγες προερχόμενοι από την Κρήτη, οι οποίοι άνοιξαν ξανά τις πόρτες των μικρασιάτικων, ανταλλάξιμων σπιτιών, για να στήσουν εκ νέου τις ξεριζωμένες ζωές τους στα νέα χώματα.

Όπως συνέβη και στις δύο πλευρές της Ανταλλαγής, χιλιάδες άνθρωποι βίωσαν την τραυματική εμπειρία του ξεριζωμού, έχοντας ως κύρια αποσκευή τους τις μνήμες από τους τόπους που εγκατέλειπαν για πάντα. Οι μνήμες πατρίδων δεν ήταν όμως μονάχα οι αποσκευές, μα και οι γέφυρες που απέμειναν στο πέρασμα του χρόνου να συνδέουν τους προσφυγικούς πληθυσμούς με την  καταγωγή τους. Οι τόποι είναι ιδιαιτέρως σημαντικοί, καθώς τα πάντα συμβαίνουν εντός τους και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του πώς καθετί αποκτά μια ορισμένη μορφή και σημασία.

Πόσες φορές δεν έχουμε σταθεί να κοιτάξουμε γύρω μας τα ίχνη του παρελθόντος που πλημμυρίζουν από εικόνες και συναισθήματα το νου. Σε κάθε γωνιά των τόπων, το παρελθόν αφήνει τα σημάδια του στο παρόν.  Αυτά τα σημάδια είναι ορατά στο εσωτερικό των οικημάτων, στην αρχιτεκτονική των κτιρίων, στις όψεις των μνημείων που νοηματοδοτούν και συνθέτουν τις μνήμες μας.

Εκεί, λοιπόν, στη Kumbahçe Mahallesi του Bodrum, τη «Giritli Mahalle» (γκριτιρλί μαχαλέ, «κρητική γειτονιά»), όπως επικρατεί στον προφορικό λόγο των γηραιότερων κατοίκων, εγκαταστάθηκαν  Μουσουλμάνοι ανταλλάξιμοι από την Κρήτη. Εκεί, πλάι στη θάλασσα, για να μπορούν να κάνουν ευκολότερα πλάι της ένα νοητό ταξίδι στο νησί, ένα ταξίδι στις μνήμες πατρίδων. Μα, με το πέρασμα του χρόνου, αυτή η γειτονιά μετασχηματίστηκε, όπως συμβαίνει άλλωστε και με κάθε τόπο. 

Στα πιο κεντρικά σημεία της, η τουριστική ανάπτυξη είχε επηρεάσει την οικιστική ταυτότητα του τόπου σε μεγάλο βαθμό, με αρκετά παλιά σπίτια να έχουν μετατραπεί σε πανσιόν, καταστήματα, καφετέριες και εστιατόρια, αλλοιώνοντας σε σημαντικό βαθμό τη φυσιογνωμία της περιοχής.

Παρά τους μετασχηματισμούς του χώρου, ωστόσο, μπορεί ακόμα κανείς να αναζητήσει και να διακρίνει με μια προσεκτική ματιά την παλιότερη ταυτότητα του χώρου, τόσο στο χώρο όσο και στις προφορικές ιστορίες των προσφύγων, οι οποίοι εξακολουθούν να κρατούν ζωντανή τη “δική τους” κρητική διάλεκτο. «Εδώ ο μαχαλάς ήταν όλο Έλληνες πρώτα. […] Ούλοι Έλληνες […] και λέγανε από το Μποντρούμ ρουμ μαχαλά. (ρουμ = rum = ρωμέικος). 

Όντε ήρθαμε εμείς εδώ ελέγανε Γκιριτλί μαχαλέ (giritli mahalle= κρητική γειτονιά) […] Αυτός ο μαχαλές ήτονε μόνο Κρητικοί […] Μόνο Κρητικοί, μετά κι άλλα άτομα» (Συνέντευξη με Hüseyin, (01.06.13). «Ακόμα το λένε κρητικός μαχαλές […]. Όλοι οι Κρητικοί εμαζωχτήκανε εδώ, σ’ αυτά τα μέρη» (Συνέντευξη με Mustafa, 07.06.13). «Αυτός ο μαχαλάς είναι όλοι ο γης τ’ αλλού akraba, συγγενείς» (Συνέντευξη με Ali, 27.06.13)

Λέξεις “αιωνόβιες” με μια ζωντανή, κρητική προφορά που εξακολουθεί να αφήνει το αποτύπωμά της στο χώρο. Εκεί, στην πόλη του Bodrum, στα παράλια που είναι συνάμα τόσο μακριά και τόσο κοντά, εξακολουθούν να υπάρχουν κρυμμένα σημάδια κρητικότητας και προσφυγικής μνήμης γενικότερα. 

Τόσο στο λόγο των ανθρώπων, μα και στο χώρο,  στα οικήματα, στα σοκάκια, που δεν καλύπτουν μονάχα τις ανάγκες επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους, αλλά σηματοδοτούν και τη μετάβαση από τον ιδιωτικό στο δημόσιο χώρο, από την ιδιωτική στη δημόσια μνήμη. Σκηνές γνώριμες και οικείες στον ελλαδικό χώρο, συναντώνται και στη γειτονιά των Τουρκοκρητικών του Bodrum, όπου τα στενά σοκάκια, ανάμεσα στις εισόδους των σπιτιών, προσφέρονται για αυτές τις γειτονικές συναντήσεις, οι οποίες δίνουν την ευκαιρία στους ανθρώπους να ανακαλέσουν τις προσφυγικές ιστορίες τους και συνδυάζονται συχνά με συζητήσεις στη γλώσσα των προγόνων.

2022

Τη φετινή χρονιά συμπληρώνονται 100 χρόνια από το γεγονός της μικρασιατικής εκστρατείας και της προσφυγιάς που την ακολούθησε. Είναι φανερό ότι η μνήμη αποτελεί σύνθεση και κατασκευή του παρελθόντος και στηρίζεται στην αναδρομική επεξεργασία ενός προσωπικού βιώματος που αλληλεπιδρά με άλλες μνήμες, οικογενειακές, πολιτισμικές, εθνικές. 

Το περιβάλλον της οικογένειας έχει καθοριστικό ρόλο στην αναπαραγωγή της μνήμης, τόσο με υλικούς όσο και με λεκτικούς τρόπους και η μεταβίβαση της μνήμης μέσω των γενεών έχει ως αποτέλεσμα το μετασχηματισμό της και την υποκειμενική αντίληψη που έχουν οι αφηγητές για τις μνήμες τους. Σε κάθε περίπτωση, μιλώντας για προφορικές ιστορίες ζωής, που μεταφέρουν μνήμες στο πέρασμα του χρόνου, οι αφηγητές χρειάζονται στηρίγματα υλικά, για να διαμορφώσουν και να ενισχύσουν τις μνήμες τους.

Η μνήμη περιλαμβάνει πάντα στοιχεία του παρόντος, καθώς η ανάμνηση δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από τις συνθήκες μέσα στις οποίες παράγεται. Επομένως, στην κατασκευή και διαμόρφωση της ταυτότητας σημαντική θέση κατέχουν οι τόποι εγκατάστασης των προσφύγων, η υποδοχή και οι επιδράσεις που δέχτηκαν τα άτομα σε κάθε περίπτωση. 

Οι προσφυγικές μνήμες, παρόλο που με το πέρασμα των χρόνων μετασχηματίστηκαν, εξακολουθούν να εντοπίζονται στο χώρο και τις ζωές των ανθρώπων, αποτελώντας υπενθυμίσεις ενός παρελθόντος που έχει περάσει, αλλά δεν έχει χαθεί.

Ελένη Ψαραδάκη

Παρουσιάζεταιτο βιβλίο Το τραύμα της ανταλλαγής: 100 χρόνια από τη Συνθήκη της Λωζάνης

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους