Σαν σήμερα στις 18 Αυγούστου το 1841 έχουμε την πρώτη γραπτή μαρτυρία για τον Καραγκιόζη στον ελληνικό χώρο

 Η «Ταχύπτερος Φήμη», ήταν αθηναϊκή εφημερίδα η οποία κυκλοφορούσε 2 φορές την εβδομάδα και φιλοξενούσε ποικίλη ύλη σχετικά με το εμπόριο και τα νέα της εποχής. Έμεινε γνωστή ως η 1η εφημερίδα που διέδωσε το θάνατο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. 

Ήταν η ίδια που έκανε την 1η αναφορά στον Καραγκιόζη στις 18 Αυγούστου του 1841, ενημερώνοντας το κοινό της για μια από τις πολλές υπαίθριες παραστάσεις που δόθηκαν με σκοπό την ψυχαγωγία του ελληνικού κοινού.

Συγκεκριμένα ανέφερε: «Την 21 του παρόντος, θα παρουσιαστεί εις Ναύπλιον η κωμωδία του Καραγκιόζη, έχουσα αντικείμενον τον Χατζ-Αββάτην και Κουσζούκ-Μεϊμέτην».

Ο Καραγκιόζης, γνωστότερος σε όσους ανήκουν στις μεγαλύτερες γενιές, αποτελεί τη βασική φιγούρα του Θεάτρου Σκιών. 

Εμφανίστηκε στην Ελλάδα πριν την απελευθέρωση και μάλιστα φημολογείται ότι τον καιρό που οργανωνόταν η επανάσταση, το θέατρο σκιών αποτέλεσε σημείο συνάντησης για τους επιφανείς αρχηγούς, η οποίοι κάτω από τον Τούρκικο ζυγό, κατάφερναν να καταστρώνουν τα σχέδια για τον αγώνα απελευθέρωσης. Επιπλέον τα κείμενα περιγελούσαν εύστοχα τον Τούρκικο ζυγό κάτι που δεν μπορούσε να κάνει κανένας φανερά.

Οι βάσεις του θεάτρου σκιών, ήταν από τις χώρες τις Ανατολής, εμπλουτισμένες με πολλά τούρκικα στοιχεία. Άνθισε στην Κωνσταντινούπολη και σιγά – σιγά πέρασε στην υποδουλωμένη Ελλάδα, όπου βρήκε πρόσφορο έδαφος. Η ψυχαγωγία, ήταν κάτι που αφενός μεν έλλειπε από τη ζωή των ανθρώπων, αφετέρου τους απομάκρυνε έστω και για λίγο από τις δύσκολες καταστάσεις που βίωναν. 

Σαφώς και οι διάλογοι ήταν στα ελληνικά για να γίνονται κατανοητοί από το κοινό. Περιείχαν για πολλά χρόνια ακατάλληλη για ανηλίκους φρασεολογία, χυδαίο περιεχόμενο και τα κείμενα πλαισιώνονταν από κωμικούς διαλόγους.

Ο Καραγκιόζης στην Ελλάδα απεικονιζόταν με την μορφή ενός φτωχού, εξαθλιωμένου και πονηρού ανθρώπου. Εμφανιζόταν σαν ένα λαϊκό ήρωα, καμπούρη, με «μακρύ χέρι», περιτριγυρισμένο από μια μεγάλη και πάντα πεινασμένη οικογένεια. 

Ζούσε ξυπόλητος σε μια ετοιμόρροπη και άθλια παράγκα, η οποία σε αντίθεση του κατεστημένου, βρισκόταν απέναντι από το σεράι (το παλάτι) του Βεζίρη.   Άλλες φιγούρες – χαρακτήρες που συμπλήρωναν τις ιστορίες του ήταν ο πιστός φίλος του Χατζηαβάτης, ο θείος του Μπάρμπα – Γιώργος, ο Νιόνιος κα.

Μία εκδοχή υποστηρίζει ότι, η ελληνική έκδοση του Καραγκιόζη, αποδίδεται στον κο Μπραχάλη με καταγωγή από την Καλαμάτα ο οποίος έζησε στην Πόλη. Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1860, εγκαθίσταται στον Πειραιά και ξεκινά να δίνει παραστάσεις σε ένα καφενείο της περιοχής.

Άλλη εκδοχή αναφέρει ότι ο ελληνικός χαρακτήρας του Θεάτρου Σκιών αποδίδεται στον Πατρινό Δημήτρη Σαρδούνη ή Μίμαρο από το 1890, ο οποίος είχε την ικανότητα να μιμείται πολλές διαφορετικές φωνές. Ήταν εκείνος που τροποποίησε τον χαρακτήρα των ηρώων, απάλλαξε τους διαλόγους από το ακατάλληλο περιεχόμενο και τους εμπλούτισε με τα ιστορικά κατορθώματα της επανάστασης. 

Πρόσθεσε νέους χαρακτήρες, όπως το γιο του Καραγκιόζη τον μικρό Κολλητήρη και διεύρυνε το κοινό του, αποτελούμενο πλέον και από οικογένειες.

Ο πλέον καταξιωμένος Καραγκιοζοπαίχτης, δεν μπορεί να είναι άλλος από τον Ευγένιο Σπαθάρη. Με περιοδείες σε όλη την Ελλάδα, ακούραστα παρείχε γέλιο σε μικρούς και μεγάλους. Συμμετείχε σε μεγάλα φεστιβάλ στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ηχογράφησε σε δίσκους τις παραστάσεις του και ταξίδεψε με τον Καραγκιόζη μέχρι τη Νέα Υόρκη! 

Ο Ευγένιος Σπαθάρης εμπλούτισε τις ιστορίες με στοιχεία της ελληνικής λαϊκής παράδοσης, μετέφερε τον Καραγκιόζη στην τηλεόραση για πολλά χρόνια και με το έργο του άφησε μια τεράστια κληρονομιά στον λαϊκό πολιτισμό μας.

Δεν έλειψε βέβαια και η αρνητική κριτική που ασκούνταν μέσω των εφημερίδων, θέλοντας να δημιουργήσουν ένα αρνητικό κλίμα γύρω από το Θέατρο Σκιών αλλά και να καταγγείλουν την αρνητική επιρροή που είχε στους νέους αυτή η ελευθερία λόγου γεμάτη αισχρά και άσεμνα κείμενα. Ίσως να κατάφερε παροδικά να μειώσει το ενδιαφέρον του κόσμου, οι εποχές όμως ήταν τέτοιες που θεωρούνταν πολυτέλεια κάθε άλλου είδους διασκέδαση.

Το τέλος του 2ου Παγκοσμίου πολέμου, σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας εποχής, η οποία επηρέασε και τις προβολές του Θεάτρου Σκιών όπου μέχρι τότε προσέλκυαν κοινό κάθε ηλικίας. Η άνοδος του κινηματογράφου, η εφεύρεση της τηλεόρασης και η σταδιακή αύξηση των οικονομικών κάθε οικογένειας, περιόρισε το κοινό του Καραγκιόζη μονάχα στις παιδικές ηλικίες.

Δυστυχώς στις μέρες μας, οι νέοι ήρωες του διαδικτύου πήραν τη θέση του Καραγκιόζη στις καρδιές των παιδιών μας και πλέον στις δικές μας μνήμες φαντάζει σαν μια μακρινή γλυκιά ανάμνηση…

Κατερίνα Σιδέρη

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους