Η Περιπετειώδης Έκδοση Μίας Συμμαχικής Εφημερίδας Στα Χανιά Κατά Τη Μάχη Της Κρήτης

 Ακόμα κι αν έχουν περάσει πια 79 ολόκληρα χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης, το ενδιαφέρον για τη Μάχη αλλά και τις παράλληλες ανθρώπινες ιστορίες που εκτυλίχθηκαν εκείνες τις μέρες παραμένει ζωντανό.

Σαν σενάριο κινηματογραφικής ταινίας εκτυλίσσεται και η ιστορία της εφημερίδας “Crete News”, των συμμαχικών δυνάμεων της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, η οποία δημιουργήθηκε από τον Νεοζηλανδό δημοσιογράφο Τζέφρι Κοξ (Geoffrey Cox), τυπώθηκε σε τυπογραφείο των Χανίων και κυκλοφόρησε σε τέσσερα φύλλα στις 16, 19, 22 και 24 Μαΐου, τις μέρες που μαινόταν η Μάχη της Κρήτης. 

Η εφημερίδα διανέμονταν στις μονάδες που υπεράσπιζαν το νησί και επρόκειτο να κλυκλοφορεί τρεις φορές την εβδομάδα κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Σάββατο. Το περιεχόμενο περιλάμβανε ειδήσεις από τη Νέα Ζηλανδία, τη Βρετανία, την Αυστραλία, τη Μέση Ανατολή.

Στα σχέδια του Νεοζηλανδού δημοσιογράφου ήταν να προχωρήσει επίσης σε μια έκδοση με τις εμπειρίες των στρατιωτών των συμμαχικών δυνάμεων που θα τυπώνονταν σε τυπογραφείο στα Χανιά, όπως αναφέρεται και στο φύλλο της 19ης Μαΐου.

Η μεγάλη πρόκληση

Ο Τζέφρι Κοξ ήταν ανθυπολοχαγός στον Νεοζηλανδικό στρατό και πριν το ξέσπασμα του πολέμου είχε αποκτήσει εξαιρετική φήμη ως δημοσιογράφος στο Λονδίνο. Ενα απόγευμα στις αρχές Μαΐου του 1941, τον κάλεσαν στο αρχηγείο του Νεοζηλανδικού Στρατού, που βρισκόταν πάνω από την πόλη των Χανίων, στο Σόδυ. Εκεί, στην απέναντι πλευρά ενός μεγάλου ξύλινου τραπεζιού, βρέθηκε να αντικρίζει τον Στρατηγό Φράιμπεργκ, βετεράνο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος λίγες μέρες νωρίτερα είχε διοριστεί διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στην Κρήτη.

«Οι οδηγίες του ήταν ξεκάθαρες. Επρεπε να φτιάξω μία εφημερίδα που θα έμοιαζε με αυτές που είχαν οι στρατιώτες στην πατρίδα. Θεωρούσε ότι θα έκανε πολύ καλό στο ηθικό τους εάν έμοιαζε αυθεντική… ότι θα μπορούσαν να την εμπιστευτούν. Ηταν 5 Μαΐου και ο Φράιμπεργκ ήθελε να κυκλοφορήσει η εφημερίδα μέσα σε μία εβδομάδα, το πολύ!

Για βοήθεια μου πρόσφεραν τις υπηρεσίες ενός Ελληνα δημοσιογράφου, πρόσφυγα από την Αθήνα, του Γιώργου Ζαμαριά. Τον βρήκα να κάθεται σε ένα μικρό καφέ στην προκυμαία των Χανίων. Οσο ταλαίπωρα και ταπεινά έμοιαζαν τα περίχωρα, το λιμάνι των Χανίων εκείνο το ανοιξιάτικο απόγευμα διατηρούσε την αξιοπρέπεια και την ομορφιά που του είχαν δώσει οι Βενετοί δημιουργοί του» αναφέρει ο Κοξ στο βιβλίο του.

«Ο Ζαμαριάς με οδήγησε στο τυπογραφείο της τοπικής απογευματινής εφημερίδας, που βρισκόταν σε ένα σπηλαιώδες υπόγειο, σε έναν δρόμο πίσω από το λιμάνι και ο ιδιοκτήτης του συμφώνησε να τυπώνει την εφημερίδα μας μόλις τελείωνε η εκτύπωση της δικής του, νωρίς το απόγευμα.

Οι Ελληνικές Δυνάμεις μας εξασφάλισαν την προμήθεια δημοσιογραφικού χαρτιού και μας παραχώρησαν έναν στοιχειοθέτη, τον Αλέξη, ενώ ένας ντόπιος, ο Νίκος, με τις δύο του κόρες, όλοι τους έμπειροι στοιχειοθέτες, συμπλήρωσαν την ομάδα».

Η αναζήτηση τυπογράφου γρήγορα απέδωσε, στη Μεραρχία βρήκαν έναν, τον Alex Taylor και λίγο αργότερα ακόμα τρεις, τον Ian Bruce, τον Alan Brunton και τον J. Gould από το 18ο τάγμα.

Ενας ξυλογλύπτης ανέλαβε να χαράξει σε ξύλο τον τίτλο “Crete News” και δύο Νεοζηλανδοί στρατιώτες που ήταν δημοσιογράφοι πριν από τον πόλεμο έγιναν μέλη της συντακτικής ομάδας. 

Τους δόθηκε ένα δωμάτιο σε ένα σπίτι που χρησιμοποιούσε η υπηρεσία πληροφοριών. Τους βρήκαν και ένα ραδιόφωνο και αποφάσισαν να βασιστούν στις ειδήσεις του BBC από το Λονδίνο ως βασική πηγή πληροφόρησης. Είχαν τη μεγάλη τύχη να βρουν και κάποια φωτογραφικά κλισέ από βρετανικά στρατεύματα, πλοία και αεροπλάνα που προοριζόταν για εκτύπωση σε ελληνικές εφημερίδες. Ωστόσο το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει ο Τζέφρι Κοξ ήταν η εύρεση τυπογραφικών στοιχείων με αγγλικούς χαρακτήρες, καθώς σε όλη την Κρήτη υπήρχαν μόνο ελληνικά στοιχεία.

«Ηξερα ότι ο Φράιμπεργκ δεν θα δεχόταν μία τέτοια δικαιολογία. Ευτυχώς ανακαλύψαμε ότι μισή ντουζίνα κάσες είχανε πρόσφατα έρθει από την Αθήνα με καΐκι. Είχαν σταλεί εκεί με σκοπό τη δημιουργία μιας γαλλικής προπαγανδιστικής εφημερίδας, αλλά τις έφερε στην Κρήτη ένας Ελληνας δημοσιογράφος. 

Αρχίσαμε να ξεχωρίζουμε τα στοιχεία και τότε ανακάλυψα ότι το γράμμα “W” δεν χρησιμοποιείται στα γαλλικά, παρά μόνο σε ξένες λέξεις, οπότε έπρεπε να ξεπεράσουμε και αυτό το εμπόδιο χρησιμοποιώντας ανάποδα το “Μ” για τα κεφαλαία και το ελληνικό “ω” για τα πεζά. Ολα τα κείμενα έπρεπε να στοιχειοθετηθούν στο χέρι και, αν και τα κορίτσια ήταν πολύ γοητευτικά, ούτε αυτές ούτε ο Νίκος μιλούσαν έστω και μια λέξη αγγλικά, μειονέκτημα -σίγουρα συμφωνείτε μαζί μου- για κάποιον που πρόκειται να κάνει στοιχειοθεσία στη γλώσσα μας!».

Η πρώτη προθεσμία του Φράιμπεργκ για τις 14 Μαΐου είχε χαθεί, η ομάδα όμως έπρεπε να βιαστεί για να μπορέσει το πρώτο φύλλο να κυκλοφορήσει στις 16 Μαΐου. Οι δυσκολίες πολλές, τόσο σε επίπεδο γλώσσας και συνεργασίας μεταξύ της ετερόκλητης αυτής ομάδας όσο και λόγω του φόβου απέναντι στους Γερμανούς που είχαν αρχίσει τις αεροπορικές επιδρομές. Τελικά, παρά τα προβλήματα και τις ατυχίες, στις δύο τα ξημερώματα της Παρασκευής 16 Μαΐου 1941 το πρώτο φύλλο της εφημερίδας ήταν έτοιμο για διανομή στα συμμαχικά στρατεύματα του νησιού.

Υπό την απειλή των βομβαρδισμών

Κατά τη διάρκεια της μάχης, η έκδοση της εφημερίδας έγινε ακόμα πιο επικίνδυνη. Καθώς τα στρατεύματα είχαν πλέον εμπλακεί σε σκληρές μάχες, εντεταλμένοι αξιωματικοί παρέδιδαν την “Crete News” (Νέα της Κρήτης) στην πρώτη γραμμή. Κάποια αντίτυπα έφτασαν ακόμα και σε γερμανικά χέρια. Ανακαλύφθηκαν αργότερα στις τσέπες αιχμάλωτων Γερμανών στρατιωτών.

Μέχρι τις τρεις το απόγευμα της 24ης Μαΐου, τα Χανιά είχαν υποβληθεί στον χειρότερο μέχρι τότε βομβαρδισμό. Η πόλη ήταν στις φλόγες και το υπόστεγο του χαρτιού είχε βομβαρδιστεί, επομένως η έκδοση του τελευταίου φύλλου της “Crete News” έμοιαζε απίθανη. Ομως ο Τζέφρι δεν είχε σκοπό να παραιτηθεί. Βρήκε ένα φορτηγό, έσωσε το χαρτί και συνέχισε να οδηγεί. Μέχρι τότε οι τυπογραφικές κάσες είχαν μεταφερθεί σε μία μεγάλη σπηλιά μέσα στα βράχια δίπλα στο λιμάνι.

«Σε αυτό το τελευταίο φύλλο, έγραψα μόνος μου την κάθε λέξη! Θυμάμαι αυτούς τους γενναίους στοιχειοθέτες να συνθέτουν γράμμα – γράμμα τα κείμενα. Η σπηλιά ήταν γεμάτη με τρομοκρατημένους ανθρώπους που κρύβονταν από τις βόμβες. Ηταν και ένας μεθυσμένος Αυστραλός ο οποίος κάθε φορά που μια βόμβα έσκαγε κοντά φώναζε ένα μεγάλο “γιούπιιιι!” και έτρεχε να βρει κάποιο βομβαρδισμένο κατάστημα τροφίμων για να μας φέρει πίσω κάτι φαγώσιμο.

Ηταν επίσης και ένα νεαρό κορίτσι, Εσφιγγε τόσο πολύ τα χέρια της που εξάρθρωνε τα δάχτυλά της και ανάμεσα στους βομβαρδισμούς η φίλη της έπρεπε να τα ξαναβάζει στη θέση τους!».

Μέσα σε όλο αυτό, οι στοιχειοθέτες, μεταξύ αυτών και οι δύο Κρητικοπούλες, συνέχιζαν με ηρεμία τη δουλειά τους. Μέχρι τις πέντε το απόγευμα της ίδιας μέρας, είχαν ετοιμάσει την εφημερίδα και οι σελιδοθέτες με τα τυπογραφικά στοιχεία έπρεπε να μεταφερθούν από τους δρόμους στο τυπογραφείο, όπου θα γινόταν η εκτύπωση.

Ωστόσο ο Τζέφρι είχε επιστρέψει στο αρχηγείο, όπου ενημερώθηκε ότι η μονάδα του θα μεταφερόταν αργότερα το ίδιο βράδυ. 

Εφυγε πίσω στην πόλη για να βρει την ομάδα του και να την ενημερώσει για τις εξελίξεις.

«Κατέβηκα στο λιμάνι και ήταν φρικτό. Είχε γίνει κομμάτια από τους βομβαρδισμούς. Εμοιαζε απλά με μία συμπαγής μάζα φωτιάς. Οταν έφτασα στην πλατεία όλα ήταν μια κόκκινη μάζα. Κοίταξα προς την πλευρά που βρισκόταν η είσοδος του τυπογραφείου και δεν υπήρχε τρόπος να περάσω, οπότε επέστρεψα πίσω στο αρχηγείο και σκέφτηκα ότι πρέπει να περιμένω. Δεν μπορώ να φύγω νότια πριν κάνω επαφή με την ομάδα μου» αναφέρει χαρακτηριστικά στο βιβλίο ο Κοξ.

Στο μεταξύ, στο τυπογραφείο, περιπλανώμενοι μέσα στο σκοτάδι, οι στρατιώτες Μπράις και Γκουλντ από το 18ο τάγμα μπόρεσαν να σφίξουν τα τυπογραφικά στοιχεία στο πιεστήριο, με τη βοήθεια ενός κεριού που είχε μείνει κολλημένο στην άκρη της τροφοδοσίας του χαρτιού.

Εβλεπαν ίσα-ίσα ώστε ο ένας να πατάει το πετάλι όσο ο άλλος έβαζε το χαρτί στο ποδοκίνητο πιεστήριο.

Συνέχισαν μέχρις ότου το διπλανό κτήριο τυλίχτηκε στις φλόγες. Αρπαξαν τότε τα αντίτυπα της εφημερίδας και ιδρωμένοι και μαυρισμένοι από τον καπνό επέστρεψαν στον αξιωματικό τους.

«Καθόμουν εκεί και ξαφνικά έφτασαν και μου έδωσαν ένα αντίτυπο της εφημερίδας. Είπαν ότι είχαν τυπώσει εξακόσιες εφημερίδες πριν τυλιχθεί στις φλόγες το κτήριο. Με ρώτησαν αν είχα να τους δώσω κάτι να φάνε και αμέσως μετά πήραμε το δρόμο για τη Σούδα όπου συγκεντρώνονταν τα στρατεύματα» αναφέρει ο Κοξ.

Ο Στρατηγός Φράιμπεργκ εντυπωσιάστηκε με τις επιδόσεις του Τζέφρι και τον έκανε έναν από τους επικεφαλής αξιωματικούς της υπηρεσίας πληροφοριών του. Παρά το άδοξο τέλος της, η εφημερίδα είχε επιτελέσει ένα σπουδαίο ρόλο για την τόνωση του ηθικού των συμμαχικών στρατευμάτων.

Μετά τον πόλεμο ο Geoffrey Cox ακολούθησε μια διακεκριμένη δημοσιογραφική καριέρα στο Ηνωμένο Βασίλειο όπου του αποδόθηκε ο τίτλος του Sir.

Στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας, την Παρασκευή 16η Μαΐου, γίνεται αναφορά στις εξελίξεις όσον αφορά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, τη διπλωματία, τις συμμαχίες και την τακτική των Ναζί.

Στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας υπάρχει άρθρο για την επιδρομή γερμανικών αεροσκαφών στο αεροδρόμιο του Μάλεμε το πρωί της Τετάρτης 14ης Μαΐου.

 Ωστόσο πέντε γερμανικά αεροσκάφη καταρρίφθηκαν από αεροσκάφη της Βρετανικής Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας (RAF) ενώ σε ένα ακόμη προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές. Παράλληλα επισημαίνεται ότι είχε προηγηθεί ακόμη μια γερμανική επίθεση από εχθρικά αεροσκάφη που βομβάρδισαν την περιοχή του κόλπου της Σούδας αλλά οι ζημιές ήταν μικρές και επιδιορθώθηκαν. Στην τελευταία σελίδα, μεταξύ άλλων, γίνεται αναφορά στην ιστορία της Κρήτης, των Χανίων και την ιδιοσυγκρασία των Κρητικών οι οποίοι όπως επισημαίνεται «είναι καλοί μαχητές και παρά τις αντιξοότητες δεν έχασαν ποτέ τις ιδέες τους για ελευθερία και ανεξαρτησία προχωρώντας σε επαναστάσεις κατά την Τουρκοκρατία».

Δευτέρα 19 Μαΐου

Στο πρωτοσέλιδο του δεύτερου φύλλου, τη Δευτέρα 19η Μαΐου γίνεται αναφορά στις επιτυχίες Βρετανικής Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας (RAF) που “σφυροκοπά” τους Ναζί αλλά και σε σειρά γερμανικών αεροπορικών επιδρομών στην Κρήτη. Οπως αναφέρεται, έχουν μεσολαβήσει την Παρασκευή νέες επιδρομές των Ναζί στο νησί και οκτώ γερμανικά αεροσκάφη καταρρίφθηκαν ενώ τρία υπέστησαν σοβαρές ζημιές και ακόμη δύο ελαφρότερες.

Ενδιαφέρον έχει και μια ακόμη είδηση στο πρωτοσέλιδο που μιλά για τη βοήθεια των Ελλήνων σε Βρετανούς οι οποίοι βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε διάφορα σημεία της χώρας και έχουν δραπετεύσει από τις δυνάμεις κατοχής. Μάλιστα επισημαίνεται ότι η Γερμανία χρησιμοποιεί άγριες μεθόδους και απειλές σε μια προσπάθεια να αποτρέψει τους Ελληνες από το να βοηθούν τους Βρετανούς. Στο ίδιο άρθρο αναφέρεται ότι ελληνικές εφημερίδες δέχονται πίεση και λογοκρισία από τους Ναζί και πρόκειται να αντικατασταθούν από τα γερμανικά όργανα.

Στο φύλλο της Πέμπτης 22 Μαΐου, γίνεται αναφορά στις σκληρές προσπάθειες των συμμαχικών δυνάμεων διά θαλάσσης και διά αέρος να εμποδίσουν την ναζιστική έφοδο στις ακτές της Κρήτης. Είχε προηγηθεί ο σφοδρός βομβαρδισμός από αεροσκάφη της Λουτβάφφε και την ρίψη των αλεξιπτωτιστών στην δυτική Κρήτη.

Στο κέντρο του πρωτοσέλιδου φιλοξενείται άρθρο το οποίο αναφέρει ότι «η προσοχή όλου του κόσμου είναι στραμμένη σε εμάς», εξηγώντας ότι η Μάχη της Κρήτης συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της Μ. Βρετανίας, της Αμερικής, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας με εκτενή δημοσιεύματα στον ξένο Τύπο. 

Στο τέλος της σελίδας υπάρχει επίσης υποσημείωση πως η εφημερίδα θα συνεχίσει να εκδίδεται για όσο το τυπογραφείο μπορεί να λειτουργεί και δεν έχει υποστεί ζημιές.

Επίσης γνωστοποιείται ότι δεν μπορεί κανείς να εγγυηθεί για την έκδοση της εφημερίδας. Η επικοινωνία μέσω ραδιοπομπών δεν είναι πλέον εφικτή καθώς τα ραδιόφωνα χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες της μάχης. «Για τον έξω κόσμο, η Μάχη της Κρήτης είναι η είδηση» καταλήγει με δραματικό τόνο το άρθρο.

“Η μάχη της Κρήτης μαίνεται γύρω από το Μάλεμε” είναι ο τίτλος του πρωτοσέλιδου στο τελευταίο φύλλο της εφημερίδας “Crete news” ου Σαββάτου 24 Μαΐου.

Στο κύριο θέμα αναφέρεται ότι «το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο είναι ακόμη στα χέρια μας» ενώ επισημαίνεται ότι συνεχίζονται οι σκληρές μάχες στο Μάλεμε και 16 εχθρικά αεροσκάφη που μετέφεραν στρατεύματα, καταστράφηκαν από τις συμ- μαχικές δυνάμεις κοντά στο αεροδρόμιο. Αλλα άρθρα στο πρωτοσέλιδο αναφέρονται στη RAF, στις μάχες στη Μέση Ανατολή, στη στάση της Αμερικής κ.ά.

Σημειώσεις:

• Τα στοιχεία της αφήγησης προέρχονται κυρίως από το βιβλίο του Τζέφρι Κοξ “A Tale of Two Battles”, ενώ σημαντικές λεπτομέρειες αντλήθηκαν από την έκδοση “Shelter from the Storm” της Marina Bennett.

• Αυτό το αφιέρωμα δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συμβολή του Νεοζηλανδού σκηνοθέτη και παραγωγού John Irwin, που μας έκανε γνωστή την ιστορία και παραχώρησε τις παραπάνω εκδόσεις.

• Tα φύλλα της εφημερίδας “Crete news” προέρχονται από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων.

• Τα “Χανιώτικα νέα” σχεδιάζουν τη δημιουργία μεγάλου αφιερώματος για τον Τύπο της Κατοχής. Εάν κάποιος έχει πληροφορίες για τους στοιχειοθέτες – τυπογράφους της ιστορίας ή γενικά πληροφοριακό, έντυπο ή φωτογραφικό υλικό σχετικά με τις εφημερίδες της εποχής, παρακαλούμε να επικοινωνήσει μαζί μας στο 28210 51003 (115) ή στο 6974020861.

ΠΗΓΗ ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους