Το Ιερό Σπήλαιο Ειλειθυίας Στο Τσούτσουρο Του Νομού Ηρακλείου

 Στο κέντρο περίπου του σημερινού οικισμού, εκεί που τελειώνει ο δρόμος που κατεβαίνει από το βουνό, προχωρώντας κάποιος από ένα μικρό μονοπάτι βρίσκεται μπροστά στο σπήλαιο της Ειλειθυίας. Πρόκειται για ένα από τα πιο φημισμένα ιερά σπήλαια της αρχαιότητας. 

Η συστηματική ανασκαφική έρευνα του παράκτιου σπηλαίου της αρχαίας Ινάτου (Τσούτσουρου) ξεκίνησε το Μάρτιο του 1962, από τον τότε Έφορο Αρχαιοτήτων Κρήτης Νικόλαο Πλάτωνα με τη βοήθεια του Επιμελητή Αρχαιοτήτων της ίδιας υπηρεσίας Κ.Δαβάρα.

 Στο ιερό της σπήλαιο βρέθηκαν πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων, πλακιδίων, ειδωλίων (Νιοβιδών), αναθηματικών αντικειμένων και άλλων ευρημάτων μερικά των οποίων φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Η θεά του τοκετού Ειλείθυια ήταν κόρη της Ήρας σύμφωνα με την Ιλιάδα του Ομήρου, ενώ η Θεογονία του Ησίοδου την θέλει κόρη του Διός και της Ήρας και αδελφή της Ήβης και του Άρη. Στο Άργος και την Αττική το όνομά της αποτελεί συχνά επώνυμο της Ήρας, ενώ στη Βοιωτία είναι συνοδευτικό της Αρτέμιδας που αποκαλείται και Λοχία.

 Η θεά του τοκετού ονομάζεται συχνά Ελεύθ(υ)ια όπως για παράδειγμα στην αρχαία Μεσσήνη, καθώς και Ελευθώ, καθιστώντας έτσι σχεδόν βέβαιη την ετυμολογική σχέση του ονόματός της με τα ρήματα είλεισθαι και ελεύθω, μολονότι ορισμένοι ερευνητές προτιμούν να ανάγουν την καταγωγή της στη σημιτική θεά της γέννας Loledeth ή Alilat. 

Ήταν με άλλα λόγια η «ερχόμενη», η κραυγή του πόνου, η ολολυγή της ετοιμόγεννης γυναίκας (Ομηρικός ύμνος στον Απόλλωνα 119) η οποία καλεί απεγνωσμένα τη θεά να σπεύσει κοντά της για βοήθεια και η θεά έρχεται και μαζί της «έρχεται» στον κόσμο και το παιδί. 

 Κατατάσσεται από ορισμένους θρησκειολόγους στην κατηγορία των κατώτερων θεών που δεν απέκτησαν υπερτοπική σημασία, ωστόσο η λατρεία της είχε ευρύτερη διάδοση σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, ηπειρωτικό και νησιωτικό. 

Η παρουσία της εξάλλου στο σπήλαιο της Ινάτου χρονολογείται τουλάχιστον από το 1800 π.Χ, σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα. Από την Κρήτη η λατρεία της Ειλειθυίας μεταφέρθηκα αρχικά στη Δήλο, έπειτα στην Πάρο, στη Θήρα, την Τέω, την Αμοργό , την Άνδρο, τη Ρόδο και την Αττική.

Η Ίνατος φαίνεται ότι ήταν ονομαστό κέντρο λατρείας από την μινωική εποχή. Σύμφωνα με τα ευρήματα των ανασκαφών η λατρευτική λειτουργία του σπηλαίου άρχισε κατά την Υστερομινωική ιιι περίοδο, έφτασε στη μέγιστη ακμή της λειτουργίας του στα χρόνια της γεωμετρικής και αρχαϊκής εποχής και τελικά διακόπηκε στα κλασικά και ελληνιστικά και ξαναλειτούργησε όταν οι γενικότερες συνθήκες της εποχής το επέβαλαν προς το τέλος της ελληνιστικής περιόδου.

Από το σπήλαιο της θεάς των τοκετών τα πρώτα ευρήματα ήρθαν στο φως με λαθρανασκαφές από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1950. Το σπήλαιο συλήθηκε μεταπολεμικά και τα περισσότερα ευρήματά του διοχετεύτηκαν στο εμπόριο από τους αρχαιοκάπηλους.

 Η λαθρανασκαφή συνεχίστηκε μέχρι το 1962 οπότε με την επέμβαση της αστυνομίας αρκετά από τα ευρήματα περιήλθαν στα χέρια της Αρχαιολογικής υπηρεσίας, όπου ανακαλύφτηκε ότι το σπήλαιο ήταν το ιερό της Ειλειθυίας, που αναφέρουν οι ιστορικοί της αρχαιότητας.

 Άρχισαν τότε οι επίσημες ανασκαφές από την Αρχαιολογική υπηρεσία του Ηρακλείου και ανακαλύφτηκε ένας μικρός περίβολος έξω από το σπήλαιο ο οποίος χρησιμοποιούνταν για τις λατρευτικές ανάγκες.

Πάντως τα αρχαιολογικά ευρήματα τόσο με την αφθονία, όσο και με την ποικιλία τους αποδείχνουν τη σημαντικότητα του ιερού της Υστερομινωικής εποχής. Βρέθηκαν πολλά αναθηματικά ειδώλια, πήλινα αγγεία, κοσμήματα, διπλοί πελέκεις από πηλό ή χαλκό, μερικοί από αυτούς διακοσμημένοι, αφιερωματικά όστρακα και πολλά άλλα των αρχαιότερων εποχών λειτουργίας του σπηλαίου.

Χαρακτηριστικά είναι τα ειδώλια με ερωτικές σκηνές και σκηνές συνουσίας, ειδώλια μορφών με υψωμένα χέρια, με εγκυμονούσες και σκηνές τοκετού, ομοιώματα πλοίων με ανθρώπινες μορφές, Δαιδαλικές μορφές, κ.α.

Πάντως τα αναθηματικά αυτά αντικείμενα αποδείχνουν ότι το σπήλαιο δεν χρησιμοποιήθηκε μόνο για τη λατρεία της θεάς Ειλειθυίας. Ίσως να λατρεύτηκε και κάποια άλλη θεότητα με φυτικές και οργιαστικές ιδιότητες με παράλληλα χθόνια και υποχθόνια χαρακτηριστικά. 

Ίσως όμως –και αυτό είναι το πιθανότερο- στη θεά Ειλειθυία να συνοικούσαν όλες αυτές οι ιδιότητες που σίγουρα έχουν μινωική προέλευση. Τα περισσότερα από αυτά περιήλθαν στην κατοχή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και βρίσκονται στις προθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου.

Πηγή και φωτογραφικό υλικό: www.tsoutsouros.org

           «ΕΛΟΥΘΙΑ ΧΑΡΙΣΤΗΙΟΝ το ιερό σπήλαιο της θεάς στον Τσούτσουρο»,2011,

          εκδ.  Αθανασία Καντά- Κωστής Δαβάρας

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους