Tο Χωριό Φρές Στον Δήμο Αποκόρωνα

 Ο Φρες είναι κτισμένος στους πρόποδες των Λευκών Ορέων, σε υψόμετρο 220 μέτρων. Βρίσκεται στο μέσο της διαδρομής Χανίων-Ρεθύμνου και απέχει από τα Χανιά 25 χιλιόμετρα. Είναι κατά βάση αγροτικό χωριό και παράγει λάδι, κρασί και κτηνοτροφικά προϊόντα. 

Έχει πολλές φυσικές ομορφιές και πλούσια ιστορία, αφού ήταν ένα από τα τέσσερα κεφαλοχώρια του Αποκόρωνα και έδρα δήμου από το 1880. Με την αναμόρφωση των κοινοτήτων ξανάγινε έδρα του Δήμου Φρε το 1998. 

Ο σημερινός επισκέπτης μπορεί να ξεκουραστεί στη μαγευτική τοποθεσία του Λουτρού, που βρίσκεται πάνω στην παλιά εθνική οδό και έχει πηγή με γάργαρο νερό και αιωνόβια πλατάνια. Ο χώρος είναι άριστα διαμορφωμένος από το Δήμο και αρκετά ευρύχωρος για κάθε είδους κοινωνική εκδήλωση, αφού λειτουργεί ταβέρνα με πλούσια εδέσματα. 

Ανηφορίζοντας για το χωριό ο επισκέπτης διασχίζει ένα τοπίο κατάφυτο με ελιές και αμπέλια κα φθάνει σε ένα παραδοσιακό οικισμό. Οι κάτοικοι του Φρε είναι αρκετά δημιουργικοί και φημίζονται για τη φιλοξενία και την αγάπη που έχουν για το χωριό τους. 

Τα τελευταία 30 χρόνια έχει ξεκινήσει μια μεγάλη προσπάθεια από την κοινότητα και τους συλλόγους αποδήμων Φρεδιανών Αθήνας και Χανίων, που έχει οδηγήσει σε μεγάλα έργα καλλωπισμού και πλούσιες πολιτιστικές εκδηλώσεις, στη διάρκεια του δεκαπενταύγουστου.

 Στο Φρε ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τη μεγαλόπρεπη εκκλησία της Ευαγγελίστριας με την εικόνα της Παναγίας, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, που έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, την πλούσια Πινακοθήκη που δώρισαν στο χωριό το ζεύγος Μάρκος και Αργυρώ Γιαννουλάκη, το πρόσφατα ανακαινισμένο αρχοντικό του Μανούσακα, που στεγάζει το Μουσείο του Φρε, με κύρια εκθέματα τα γενεαλογικά δέντρα 95 οικογενειών του χωριού, που καλύπτουν την περίοδο 1800-2000. 

Στο χώρο του ηρώου, που έχει την προμετωπίδα ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΧΡΕΟΣ, μπορεί να αποτίσει τον οφειλόμενο φόρο τιμής στους πεσόντες στους πολέμους Φρεδιανούς και να μελετήσει το πρωτοποριακό άγαλμα του Κρητικού αγωνιστή που φιλοτέχνησε ο Δημήτρης Καλαμάρας και δώρισε στο Φρε ο Κων/νος Μπουρμπάκης. 

Στον ίδιο χώρο είναι τοποθετημένες οι προτομές των Κων/νου Διγενάκη οπλαρχηγού-συγγραφέα, Σταύρου Κελαϊδή οπλαρχηγού δικηγόρου και του Κων/νου Λαγουμιτζάκη επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης, καθώς και τα ονόματα των αγωνιστών των Κρητικών επαναστάσεων και των εθελοντών των βαλκανικών πολέμων 1912-13. Ακόμη, μπορεί να δει πολλές παλιές και τοιχογραφημένες εκκλησίες ,που καλύπτουν την περίοδο από το 13ο αιώνα μέχρι το 16ο. 

Ξεχωρίζει ο ναός της Παναγίας των δύο βράχων στη θέση του Καπή ο λαγκός, που θυμίζει Μετέωρα, ενώ σημαντικές είναι και οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου στου Ρεγκούση, της Παναγίας στα Σηφιανά , της Παναγίας στου Κολοκύθη και του Αγίου Ιωάννη στον Κούκο . Στο τέλος μπορεί να καθίσει και να απολαύσει τον καφέ του στην ευρύχωρη και όμορφη πλατεία, που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού.

Όπως φαίνεται η περιοχή είχε κατοικηθεί από πολύ παλιά. Τα ευρήματα που είναι φτωχά και διάσπαρτα σε μια μεγάλη ακτίνα στην ανατολική και βόρεια πλευρά του χωριού, περιμένουν τους ειδικούς για να κάνουν τις αναγκαίες ανασκαφές και να δώσουν τις υπεύθυνες και τεκμηριωμένες απαντήσεις. 

Αν και το θέμα της ονομασίας δεν έχει οριστικά επιλυθεί, αφού το κείμενο που βρέθηκε στα Ενετικά αρχεία και δίνει την πολυπόθητη εξήγηση αποτελεί αντικείμενο αντιδικίας, εμείς καταφεύγομε σε αυτό, μια και δεν έχομε άλλη επιλογή. 

Σύμφωνα λοιπόν με την αφήγηση του δόκτορα Τρουλινού, που καταγόταν από το γειτονικό χωριό Νίππος και έζησε εκεί στα μέσα του 16ου αιώνα, ο Φρες την εποχή των Βυζαντινών λεγόταν Φέγγη, λόγω της θαυμάσιας θέσης που είχε. Γύρω στο 1550 οι Ενετοί ίδρυσαν στο χωριό μια σχολή, όπου δίδασκαν Φραγκοπαπάδες, οι λεγόμενοι Φρέρηδες, από τη Γαλλική λέξη FRERE που σημαίνει αδελφός-μοναχός. 

Σιγά-σιγά η Φέγγη έγινε το χωριό των Φρέρηδων και στο τέλος κατέληξε σε Φρες. Βέβαια αυτό δεν έγινε από τη μια μέρα στην άλλη. Μάλιστα κάποια εποχή οι Ενετοί χρησιμοποιούσαν στις απογραφές τους το όνομα του μεγαλοϊδιοκτήτη της περιοχής και το χωριό λεγόταν POMOGNA JULIANI, δηλαδή φέουδο του Τζουλιάνη. Ο Καστροφύλακας το 1583, ενώ αναφέρει ότι ο Φρες είχε 30 Ενετούς προνομιούχους, σε άλλο κατάλογο που παραθέτει με τους υπόχρεους για αγγαρείες, δεν αναφέρει το όνομα Φρες, αλλά το Pomogna Juliani. 

Αυτό δείχνει ότι για αρκετά χρόνια οι απογραφείς χρησιμοποιούσαν παράλληλα και τα δύο ονόματα, μέχρι που στο τέλος επικράτησε το σημερινό όνομα του χωριού.

Για τα χρόνια της Ενετοκρατίας δεν έχωμε καμιά γραπτή μαρτυρία για τα γεγονότα που διαδραματίζονταν στο χωριό. Στην απογραφή του 1583 ο Φρες έχει 30 προνομιούχους, πράγμα που σημαίνει ότι ανθούσε εκείνη την εποχή. 

Ακόμη η επιλογή του χωριού για την ίδρυση της σχολής των Φρέρηδων δείχνει τη σημασία που είχε ο τόπος για τους Ενετούς. Απόλυτο σκοτάδι καλύπτει την πρώτη Τούρκικη περίοδο 1645-1770, αφού δεν διασώζονται, ούτε γραπτές, ούτε προφορικές μαρτυρίες. 

Στην επανάσταση του Δασκαλογιάννη οι κάτοικοι του συνοικισμού Κοτσοβίτσα, που ζούσαν σε μια μικρή πεδινή έκταση πάνω από το χωριό και υπολογίζονται σε 50-60 άτομα, βοήθησαν τους επαναστάτες ή συμμετείχαν στο κίνημα. Μετά την παράδοση του Δασκαλογιάννη, οι Τούρκοι επέπεσαν στους αβοήθητους χωριάτες της Κοτσοβίτσας και τους αφάνισαν, καίγοντας την περιουσία και πυρπολώντας τα σπίτια τους.

 Από τους κατοίκους του μικρού οικισμού δεν γλίτωσε κανείς, αφού άλλοι σφάχτηκαν και άλλοι κάηκαν ζωντανοί στο μικρό σπήλαιο, όπου είχαν καταφύγει. Ακολούθησαν χρόνια σιωπής και πικρής σκλαβιάς, που σημαδεύτηκαν από τη σφαγή αγνώστου αριθμού Φρεδιανών στις ασπρες συκιές των Αρμένων, ενώ περίμεναν να αλέσουν τα γεννήματα τους. 



Ακολούθησε το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821, στη διάρκεια της οποίας το χωριό θρήνησε αρκετά θύματα στον άπελπι αγώνα για τη λευτεριά. Κατά τη διάρκεια της Αιγυπτιακής εξουσίας (1830-1841) στο Φρε εγκαθίσταται το στρατηγείο των Αιγυπτιακών δυνάμεων. 

Στη βραχύβια επανάσταση του Χαιρέτη το 1841, ο Φρες ήταν και πάλι μπροστάρης στον αγώνα, όπως μας λέει η λαϊκή μούσα με το παρακάτω δίστιχο, που αναφέρεται στο Χαιρέτη : "Στου Φρε τον κατεβάσανε στου Σύμβουλου το σπίτι κι' εφημερίδες έκαμαν κι εγέμισεν η Κρήτη". Η πρώτη μπαλωτιά της τρίχρονης επανάστασης του 1866, έπεσε στο χωριό, όταν ο Νικόλας Τζιτζικαλάκης σκότωσε τον αιμοβόρο Χατζή-Χουσείν των Πεμονίων, που είχε σφάξει αναίτια τον παππού του στις ’σπρες συκιές. 

Στη διάρκεια των συγκρούσεων ο Φρες ήταν ένα διαρκές πεδίο συγκρούσεων, αφού δέσποζε στη λεκανοπέδιο του Αποκόρωνα. Οι ζημιές σε έμψυχο και άψυχο υλικό ήταν τεράστιες, ενώ πολλοί Φρεδιανοί ξενιτεύτηκαν για να αποφύγουν την εκδίκηση του δυνάστη. 

Στην επανάσταση του 1878 ο Φρες ήταν και πάλι στις επάλξεις. Η εκκλησία της Ευαγγελίστριας και το δημοτικό σχολείο φιλοξένησαν τις εργασίες της επαναστατικής συνέλευσης για πάνω από δύο μήνες και οι Φρεδιανοί πρόσφεραν ότι είχαν και δεν είχαν ,για να στηρίξουν τον αγώνα. 

Στην τελευταία τρίχρονη επανάσταση των ετών 1895-1897 οι Φρεδιανοί έκαναν και πάλι το χρέος τους και θρήνησαν αρκετά θύματα. Ακόμη πρόσφεραν και στήριξαν υλικά τις εργασίες της Μεταπολιτευτικής επιτροπής, όταν αυτή συνεδρίαζε στο χωριό . Όμως όλα αυτά ξεχάστηκαν, αφού σε λίγο ανέτειλε επιτέλους ο ήλιος της λευτεριάς στο πολύπαθο νησί μας.

 Δεν πέρασαν πολλά χρόνια και στο προσκλητήριο του 1912,οι Φρεδιανοί ανεξαρτήτως ηλικίας και οικογενειακής κατάστασης έτρεξαν εθελοντικά στα βουνά της Ηπείρου και της Μακεδονίας για να λευτερώσουν τους σκλαβωμένους αδελφούς τους. Πάνω από 25 άντρες άφησαν τις οικογένειες τους και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στον ωραίο αγώνα. Τέσσερις από αυτούς έμειναν για πάντα εκεί, δίνοντας μας με τη θυσία τους ένα αξεπέραστο παράδειγμα για μίμηση. 

Μετά την ένωση με την Ελλάδα το 1913, ακολούθησε την πορεία της Ελληνικής Δημοκρατίας και πρόσφερε αρκετά τέκνα του στους αγώνες για την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Πατρίδα μας, τόσο στη Μικρά Ασία το 1922, όσο και στα βουνά της Αλβανίας το 1940 - 41.Στις 3-2-1945 στο Φρε υπογράφεται η συμφωνία ΕΑΜ-ΕΟΚ, σύμφωνα με την οποία δεν θα επέτρεπαν σε αντάρτες από άλλες περιοχές να μπουν στον Αποκόρωνα και αποφεύγεται με αυτόν τον τρόπο ο εμφύλιος. 

Τέλος στις 31-10-1945 το χωριό βομβαρδίζεται από τους Γερμανούς σαν αντίποινα για την ανταρτική δράση, με συνέπεια να σκοτωθούν δύο γυναίκες και να καταστραφούν μερικά σπίτια, ενώ η εκκλησία της Ευαγγελίστριας γλύτωσε σαν από θαύμα, μια και η βόμβα που τη κτύπησε πέρασε μέσα από τις διακοσμητικές τρύπες του καμπαναριού και έπεσε στην αυλή της χωρίς να σκάσει.

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους