Πελαγία Μωυσίδου - Η επιγραφή στο πήλινο κύπελλο με γραμμική Α

 Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΠΗΛΙΝΟ ΚΥΠΕΛΛΟ (ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, ΕΚΘΕΜΑ Π 2630)

Η περίεργη αυτή επιγραφή μπορεί να αποκωδικοποιηθεί μόνο στα ελληνικά, αρχίζοντας από την εξωτερική σειρά (από τον πρώτο χαρακτήρα μετά την τελεία) προς τα δεξιά. 

Η επιγραφή συνεχίζεται στην εσωτερική σειρά, αρχίζοντας πάλι από το χαρακτήρα μετά την τελεία προς τα δεξιά και καταλήγει στους τρείς κεντρικούς χαρακτήρες, που πρέπει και αυτοί να διαβαστούν από αριστερά προς τα δεξιά. Η πρώτη μετάφραση είναι η σωστή/αναθεωρημένη· συμπεριέλαβα ωστόσο και τις δύο μεταφράσεις, για να δείξω τη δυσκολία τους.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Α΄ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 DA I DI SU TA KU PA ΝΑ+LI KU SU ΔΑ Ι ΔH ΣΩ ΤΑ ΚΩ ΠΑ ΝΑ+ΛΙ KΥ ΣΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 KU PA DU KI DA WA+SO Α ΕΙ ΝΟ JA Ι KΥ ΠΑ ΔΟΥ ΚΕΙ ΔΑ Α + ΣΩ Α ΕΙ ΝΩ Α Η ΚΕΝΤΡΟ 1 2 3 Ι ΤI SI Η ΤΙ ΣΙ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ

ΔΑ ΙΔΗΣ Ω ΤΑ(Ϋ) Κ' Ω ΠΑΝΑΛΚΗΣ*! K' ΥΠ' ΑΔΟΥ, ΚΕΙ Δ' ΑΣΩ ΑΕΙΝΑH ΗΤIΣI ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ω ΜΕΓΑΛΗ ΚΙ ΕΝΔΟΞΗ ΓΗ ΤΗΣ ΙΔΗΣ! ΚΙ ΑΠ' ΤΟΝ ΑΔΗ ΑΚΟΜΑ, ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΑ ΑΥΤΗ ΘΑ ΤΡΑΓΟΥΔΑΩ ΣΤΟΥΣ ΗΤΕΙΣ.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Β' ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 DA I DΑ JA WI KU PA TO KU NU ΔΑ Ι ΔΑ ΙΑ ΟΙ ΚΩ (Υ)ΠΑ ΤΩ ΚΩ ΝΩ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΣΕΙΡΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 KU PA TI KI DΑ JO A PA JA MΕ KΥ ΠΑ ΤΗ ΚΗ ΔA EIΩ Α ΠΑ ΙΑ ΜΕ ΚΕΝΤΡΟ 1 2 3 U TI SI Ω ΤΙ ΣΙ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ

ΔΑι ΙΔΑΙΑι ΟΙΚΩ· ΥΠΑΤΩι ΚΩΝΩι· Κ' ΥΠΑΤΗι ΚΗΔΕΙΩι ΑΦΑΙΑι ΜΑΙΩΤΙΣΙ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΕΝΩ ΣΤΗ ΓΗ ΤΗΣ ΙΔΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΚΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗΜΕΝΗ ΤΩΝ ΜΑΙΩΤΩΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΑΦΑΙΑ. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

- ΙΔΗ = ο Ψηλορείτης.

- ΚΩΝΟΣ = η κορυφή.

- (ο/η) ταΰς = μέγας/μεγάλη· το δικατάληκτο αυτό επίθετο κλίνεται κατά το “ο πολύς” και θα έπρεπε να γραφεί σαν “Ω ΤΑΥ”.

- (ο/η) ΠΑΝΑΛΚΗΣ = παντοδύναμος/η (omnipotent)· τα σιγμόληκτα τριτόκλιτα επίθετα είναι πάντα δικατάληκτα και σχηματίζουν την κλητική ενικού σε -ες- (Ω ΠΑΝΑΛΚΕΣ), αλλά πιστεύω ότι και οι αρχαίοι έλληνες, όπως και οι σύγχρονοι, ειδικά οι ορεσίβιοι, θα έκαναν και αυτοί λάθη στην κλίση, όπως λένε μερικές “το φόρεμά μου είναι διαφανή”. -ΑΣΩ (με περισπώμενο ω) = δωρικός τύπος σε χρόνο μέλλοντα του ρήματος “άδω”. -(ο/η) ΑΕΙΝΑΗΣ, ΑΕΙΝΑΟΣ, ΑΕΝΑΟΣ = τύποι του δικατάληκτου επιθέτου “αιώνιος”. Εδώ το επίθετο είναι σε αιτιατική ενικού. - (ο/η) ΚΗΔΕΙΟΣ = αγαπητός/ή. - ΑΦΑΙΑ = θεά της γονιμότητος που λατρευόταν στην Κρήτη και στην Αίγινα. Το όνομά της σημαίνει “η κρυφή”, αλλά ενδέχεται να προέρχεται από το ρήμα “αφίημι”=ελευθερώνω, αφού ήταν θεά-προστάτις του τοκετού. - (η) ΜΑΙΩΤΙΣ = γυναίκα της περιοχής της Αζοφικής θάλασσας. 

Ούτως ή άλλως σε εκτός Ελλάδος περιοχές λατρευόταν και ελληνικές θεότητες (όπως και ήρωες), που έγιναν γνωστές στους ξένους λαούς λόγω των εμπορικών συναλλαγών/πολιτισμικών επαφών· για παράδειγμα η μυθολογία μας λέει ότι η Ιώ ταξίδεψε σε Σκυθία, Καύκασο, Εύξεινο πόντο, πέρασε από το Βόσπορο, ο οποίος πήρε το όνομά του από αυτήν και κατέληξε στη Μέμφιδα της Αιγύπτου. Θεώρησα λοιπόν ότι ενδεχόμενα και η λατρεία της Αφαίας πιθανώς να είχε μεταδοθεί στους λαούς της Αζοφικής.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

- Για το σχήμα των χαρακτήρων βασίστηκα στην παρουσίαση της φωτογραφίας του κυπέλλου α) από τον P. Revesz “Α breakthrough decipherment of minoan Linear A and cretan hieroglyphs” (38.42 επ) β) από το site του μουσείου

 https://ca.heraklionmuseum.gr/ca/pawtucket/index.php/Detail/objects/966 - Για τη φωνητική τους αξία βασίστηκα στη λίστα Duhoux, στη λίστα CREWS και επικουρικά στη λίστα Chadwick και J. Raison – M. Pope (Linear A syllabic signs resembling linear B signs), κυρίως σε ό,τι αφορά χαρακτήρες που δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι, όπως ο 1ος από αριστερά χαρακτήρας στο κέντρο του κυπέλλου, που στην πρώτη μετάφραση τον ταύτισα με το χαρακτήρα -ai- της λίστας CREWS ενώ στη δεύτερη μετάφραση τον ταύτισα με τον υπ. αρ. 97 (-U-) της λίστας Raison-Pope. - 

Ξεκίνησα με τον 1ο χαρακτήρα της εξωτερικής σειράς, που - και στις δύο μεταφράσεις- θεώρησα ότι ήταν ο -DA- (ο 30oς της λίστας Duhoux) και τον ερμήνευσα -ΔΑ- (η/στη γη). - Απέδωσα τον 3ο χαρακτήρα της εξωτερικής σειράς στην πρώτη μετάφραση σαν -DI- (που είναι o 51oς της λίστας Duhoux), ενώ στη δεύτερη μετάφραση θεώρησα ότι επρόκειτο για χαρακτήρα ίδιο με τον πρώτο, τον -DA-. Ο χαρακτήρας αυτός είναι άλλωστε εντελώς σβησμένος και μόνο να υποτεθεί μπορεί από τα συμφραζόμενα. - 

Απέδωσα τον 4ο χαρακτήρα της εξωτερικής σειράς στην πρώτη μετάφραση σαν -SU- (ο χαρακτήρας εμφανίζεται στη λίστα Chadwick μ' αυτή τη φωνητική αξία), ενώ στη δεύτερη μετάφραση θεώρησα ότι επρόκειτο για το φθόγγο -JA- (τον 32ο της λίστας Duhoux). - Από τη λίστα Raison-Pope έχω αντλήσει τον 5ο χαρακτήρα (ΤΑ) της εξωτερικής σειράς της πρώτης μετάφρασης, που είναι παρόμοιος με τον ta2 της λίστας τους (υπ'αρ. 86). Στη λίστα Duhoux, ο χαρακτήρας ta2 των Raison Pope έχει αριθμό 86. - Oι χαρακτήρες 5 (WI) και 6 (KU) της εξωτερικής σειράς -στη δεύτερη μετάφραση- θεώρησα ότι δίνουν το ρήμα “ΟΙΚΩ” (κατοικώ), αφού στην Κρήτη η λέξη ΟΙΚΟΣ προφερόταν με δίγαμμα (vav) πριν το -Ο- (Λεξικό ρημάτων αρχαίας ελληνικής, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1984). 

Θεώρησα λοιπόν -στη δεύτερη μετάφραση-, ότι ο 5ος χαρακτήρας θα μπορούσε να είναι -WI- (ΟΙ). Και επειδή το ρήμα OIKΩ συντάσσεται με δοτική, η πρώτη λέξη (ΔΑ) θα έπρεπε να είναι σε δοτική. - Ο φθόγγος -U- πιστεύω ότι απέδιδε και το -υ- και το -ω-, εκτός από το -ου-. Σ' αυτό συνηγορούν: α) ο χαρακτήρας 1 (KU) της εσωτερικής σειράς, ο οποίος στην πρώτη μετάφραση, σε συνδυασμό με το χαρακτήρα -PU- (ΚU-PU), μόνο το Κ' ΥΠ' = ΚΑΙ ΥΠΟ μπορεί να απέδιδε.

β) ο χαρακτήρας 6 (ΚU) της εξωτερικής σειράς, ο οποίος -επίσης στην πρώτη μετάφραση- μόνο το Κ' Ω μπορεί να απέδιδε (ίσως όμως ο φθόγγος -U- να χρησιμοποιούνταν εναλλάξ με το φθόγγο -JO- για την απόδοση του -Ω-). Τελικά διαπίστωσα ότι ήταν στη διάθεση του κάθε γραφέα να επιλέξει ποιό φθόγγο θα χρησιμοποιήσει· εδώ ο γραφέας φαίνεται πως δεν τήρησε κανόνες, αν όντως έγραψε τη λέξη ΠΑΝΑΛ-ΚΗ-Σ με -ΚU- αντί για -KI-. - Στην εσωτερική σειρά της δεύτερης μετάφρασης δε μετέφρασα το χαρακτήρα ανάμεσα στους φθόγγους -Α- και PA- της

πιθανής λέξης APAJA (ΑΦΑΙΑ), επειδή θεώρησα ότι θα επρόκειτο για μουτζούρα από το μελάνι σουπιάς που χρησιμοποίησε ο γραφέας, πράγμα που είναι εμφανές ότι συνέβη στον τελευταίο χαρακτήρα της εσωτερικής σειράς. 

Tελικά όμως διαπίστωσα ότι και αυτός ήταν χαρακτήρας με φωνητική αξία. - Ο 6ος χαρακτήρας της εσωτερικής σειράς μοιάζει με το χαρακτήρα 75α της λίστας Duhoux που απέδιδε το φθόγγο -WA-, αλλά έχουν γραφεί άλλoι δύο κάτω απ' αυτόν, όπως φαίνεται στη φωτογραφία https://en.wikipedia.org/wiki/File:Linear_A_cup.png. Θεώρησα λοιπόν ότι ο 6ος χαρακτήρας θα μπορούσε να είναι: α) δύο χαρακτήρες, οι -WA- (ο 75α της λίστας Duhoux) και -SO- (ο 7 της λίστας Raison-Pope), όπως τους ερμήνευσα στην πρώτη μετάφραση (WA-SO= ΑΣΩ με περισπωμένη στο ωμέγα, σαν δωρικός τύπος του ρήματας “άδω”) β) ένας χαρακτήρας, ο -JO- της γραμμικής Β' (o 88ος της λίστας Raison-Pope και κατά Peter van Soensbergen, Minoan linear A, volume 1, part 1, p. 5), αν υποτεθεί ότι είχε γίνει προσπάθεια από το γραφέα να διορθώσει το χαρακτήρα -WA- που είχε αρχικά γράψει. Έτσι στη δεύτερη μετάφραση ερμήνευσα αυτό το -JO- σαν -ΕΙΩ-, ενώ θεώρησα ότι το -A- (του φθόγγου -DA-) που προηγείτο, δε θα έπρεπε να προφερθεί. 

Έτσι προέκυψε το ΚΙ-D-JO (ΚΗΔΕΙΩ). - Στην πρώτη μετάφραση, μετέφρασα τον 8ο χαρακτήρα της εξωτερικής σειράς σα σύμπλεγμα δύο φθόγγων (ΝΑ+LI). Ο -LI- είναι καταχωρημένος στο κυπριακό συλλαβάριο της λίστας Chadwick με την ίδια μορφή. Στη δεύτερη μετάφραση, θεώρησα ότι o 8ος χαρακτήρας της εξωτερικής σειράς ήταν ένας φθόγγος, ο -ΤΟ- (ο 39ος λίστας Duhoux). - Ο 10ος χαρακτήρας της εξωτερικής σειράς δεν είναι καταχωρημένος σε καμμία επίσημη λίστα. 

Η μόνη λίστα που περιέχει ένα χαρακτήρα παρόμοιο με αυτόν και με τη φωνητική αξία του -SU- (εδώ στο σλάϊντ 31/39), αποδίδεται στον Paul Faure. Στην πρώτη μετάφραση έδωσα λοιπόν σ΄αυτόν το χαρακτήρα τη φωνητική αξία -SU-, αν και την ίδια φωνητική αξία είχε και ο 4ος χαρακτήρας της ίδιας σειράς. Πιστεύω όμως ότι αυτή είναι τελικά η σωστή ερμηνεία του 10ου χαρακτήρα της εξωτερικής σειράς. 

Στη δεύτερη μετάφραση θεώρησα ότι ο χαρακτήρας αυτός θα απέδιδε το φθόγγο -ΝΟ-, επειδή αυτή ήταν η μόνη δυνατή αξία του για να σχηματιστεί νόημα, αλλά η δεύτερη μετάφραση δεν ήταν τελικά η σωστή. - Ο 10ος χαρακτήρας της εσωτερικής σειράς: α) στην πρώτη μετάφραση θεώρησα ότι απέδιδε το φθόγγο -ι- στα ελληνικά (o 100a της λίστας Duhoux) β) στη δεύτερη μετάφραση θεώρησα ότι μπορεί να είναι ο φθόγγος -ΜΕ- (84a λίστας Duhoux) ή -ΜU- (84b λίστας Duhoux). 

Σκέφτηκα πως ίσως να γράφτηκε σαν ένας φθόγγος (ΜΕ) αντί για δύο (ΜΑ-JΑ) για οικονομία χώρου, ή λόγω του -U- που ακολουθεί, ώστε να μην υπάρχει αμφιβολία για την προφορά του σαν ΜΕ-Ο (ΜΑΙ-Ω) και όχι σαν MA-JA-U (ΜΑ-ΙΑ-Ω), γιατί τότε θα προφερόταν ΜΑΙ-Α-ΩΤΙΣΙ και όχι ΜΑΙΩΤΙΣΙ. - Ο 3ος χαρακτήρας (SI) στο ΚΕΝΤΡΟ φανερώνει δοτική πληθυντικού (επιθέτου ή ουσιαστικού). Επειδή το αρχαίο όνομα της Σητείας ήταν “Ήτεία”, “Ήτειον” αλλά και “Ήτις” (https://www.sitia.gr/visitor/sitia-city/history-city.html), ο κάτοικος της Ήτιδος θα λεγόταν και (ο/η) “ΗΤΙΣ”. 

Στη γενική ενικού -αν ηταν διπλόθεμα, όπως είναι πιθανό- θα ήταν (του/της) “ΗΤΕΩΣ”, ενώ στη δοτική πληθυντικού θα ήταν (τοις/ταις) “ΗΤΕΣΙ” (σαν τριτόκλιτο φωνηεντόληκτο σιγμόληκτο ουσιαστικό) και όχι “ΗΤΙΣΙ”. Προφανώς ο συντάκτης έχει κάνει ακόμα ένα (συγγνωστό) γραμματικό λάθος, δεδομένου ότι η γραμματική της αρχαίας μας γλώσσας ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Η κατάληξη όμως της δοτικής πληθυντικού -σι-, δεν αφήνει περιθώρια για αμφιβολίες· πρόκειται για γλώσσα ελληνική.

- Η ορθογραφία της γραμμικής Α΄ θα αργήσει, πιστεύω, να εκδοθεί, είναι βέβαιο όμως και ότι υπήρχε και διδασκόταν. Οι γραφείς όμως, μπορεί και να αυτοσχεδίαζαν· επιβάλλεται λοιπόν να είμαστε ανοιχτοί σε διαφορετικές ερμηνείες. 

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να συνάγουμε τους άγνωστους φθόγγους α) από τους άλλους που τους συνοδεύουν β) από τα συμφραζόμενα, προχωρώντας με οδηγό τη σύνταξη, την ορθογραφία της αρχαίας ελληνικής, τις πτώσεις των ουσιαστικών και τον αριθμό τους (ενικό/πληθυντικό), καθώς και τους χρόνους, εγκλίσεις και πρόσωπα των ρημάτων.

Προχωρούμε από ένστικτο, μη ξέροντας πού θα μας βγάλει.. Αν όμως όλα συμφωνούν, η αποκωδικοποίηση δεν μπορεί παρά να είναι σωστή. Όπως τόνισε ο Chadwick “we must not resort to "non-Greek" whenever we come up against an insoluble problem”.

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους