Η ονομασία της Κνωσού και των Αρχανών κατά την Μινωική εποχή

 Του Αντώνη Θωμά Βασιλάκη

Από την εποχή κατά την οποία η Κνωσός άρχισε να λειτουργεί ως ανακτορικό κέντρο, χρησιμοποιούσε και την περιοχή των Αρχανών, καταρχήν για θρησκευτικούς λόγους, επειδή υπήρχε το ιερό όρος Ίυττός (Γιούκτας) και αργότερα, με την πάροδο των αιώνων και την αυξανόμενη οικονομική και πολεμική δύναμη της (Κνωσού), ως νεκροταφείο του βασιλικού ιερατείου αλλά και ως εξαρτημένο αυτόνομο εμπορικό κέντρο.

Πάντα η περιοχή Κνωσού - Αρχανών λειτουργούσε ως ενιαίο σύνολο από κάθε άποψη. Σε πολλές περιπτώσεις , όπως η λατρεία των νεκρών, η λατρεία του υπέρτατου Θεού στο ιερό κορυφής του Γιούκτα, το εμπόριο των αφιερωμάτων και των γεωργικών ειδών, ήταν περισσότερο εμφανή στις Αρχάνες σαν αυτόνομα.

Οι Μυκηναίοι όταν ήλθαν στην Κρήτη και εγκαταστάθηκαν στην Κνωσό , συνέχισαν να λειτουργούν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως οι Μινωϊτες, τόσο στο ανάκτορο της Κνωσού όσο και στις Κνωσιακές εγκαταστάσεις μέσα στην κωμόπολη των Αρχανών. Επίσης συνέχισαν να χρησιμοποιούν σαν νεκροταφείο υψηλών προσώπων το νεκροταφείο στο Φουρνί. Τα πρόσωπα που θάβονται τώρα στο Φουρνί δεν κατέχουν μόνο υψηλές θέσεις στο πριγκιποκρατούμενο ιερατείο, αλλά και στην διοικητική και πολεμική μηχανή των Μυκηνών. Με τη διευκρίνιση ότι και αυτοί οι αξιωματούχοι ήταν συνδεδεμένοι σε βαθμό συγγενείας, με τη βασιλική οικογένεια.

Την εποχή που ήλθαν οι Μυκηναΐοι στην Κνωσό , τα ανακτορικά κέντρα της Κρήτης, αλλά και αρκετά της νότιας Ελλάδας ήταν μισοκατεστραμμένα. Αφού αναστύλωσαν τα κυριότερα τμήματα του ανακτόρου της Κνωσού και φτιάχνοντας ορισμένα δικά τους για την εγκατάσταση του Μυκηναΐου άνακτα και ύπατου αρχιερέα, μετέτρεψαν το μεγαλύτερο μέρος των κτιρίων σε εμπορικό συλλεκτικό διαμετακομιστικό κέντρο. Εδώ πρέπει να αναφέρω ότι στο κείμενο που είναι γραμμένο στην κούπα από το σπίτι των μονολιθικών στύλων, με μελάνη σουπιάς, έχουν γράψει σε Γραμμική γραφή με στοιχεία αρκαδοκυπριακής Γραμμικής, <<από τον Ατρέα κύπελλο, στο Διόνυσο τον γεννημένο από τον Δία. Νεαρότατο αγόρι στα λήναια>>.

Εδώ ο Ατρέας ή απογονός του, οπότε το όνομα αναφέρεται μεταφορικά στον γενάρχη της δυναστείας των Ατρειδών, σαν βασιλέας αρχιερέας της Κνωσού, προΐσταται στα μεγάλα Διονύσια στην Κνωσό σε μια σειρά τελετών της διονυσιακής λατρείας.

Από τους Μινωϊτες οι οποίοι βρίσκονταν πριν την μεγάλη καταστροφή με τα καράβια τους στην ανατολική μεσόγειο , στις Αιγυπτιακές και ασιατικές ακτές , ελάχιστοι επέστρεψαν.

Οι Μινωίτες που έμειναν εκτός Κρήτης, ισχυρότατοι οικονομικά και διακατεχόμενοι από το εμπορικό και τεχνολογικό δαιμόνιο που κυριαρχούσε στην πατρίδα τους όταν άκμαζε, έφτιαξαν μια σπουδαιότατη πόλη στις ακτές της Παλαιστίνης, και έδωσαν σε αυτήν το όνομα της μινωικής Κνωσού, το οποίο ήταν Ακό.

Η Ακό, που αναφέρεται στην Παλαιά διαθήκη σαν Ακχώ, είναι αρχαία πόλη και λιμάνι του βορειοδυτικού Ισραήλ στη Μεσόγειο θάλασσα. Βόρεια του κόλπου της Χάϊφας, ο οποίος ονομαζόταν παλαιότερα κόλπος της Άκρα, επειδή η Ακό λεγόταν και Άκρε. Το φυσικό αυτό λιμάνι απετέλεσε συχνά στόχο των πολυαρίθμων εισβολέων της Παλαιστίνης.

Η Ακό αναφέρεται στον πίνακα των αιγυπτιακών κατακτήσεων του 15ου π.Χ. αιώνα. Η Παλαιά Διαθήκη (Ιουδ. 1) αναφέρει ότι η Ακχώ δεν υπέκυψε στους Εβραίους υπό τον Ιησού του Ναυή και τους διαδόχους του. Οι Χαναναίοι και οι Φοίνικες , σημιτικοί λαοί της Παλαιστίνης και των ανατολικών ακτών της Μεσογείου, κράτησαν υπό την κατοχή τους για μεγάλα διαστήματα την πόλη. Αργότερα κατακτήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο (336 π.Χ.) και από το βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίο Β_ τον Φιλάδελφο, που την μετονόμασε Πτολεμαϊδα.

Η Ακό ήταν κύριο λιμάνι των Ρωμαίων. Αργότερα την κατάκτησαν οι Πέρσες, οι Άραβες και οι σταυροφόροι που την ονόμασαν Άγιο Ιωάννη της Άκρας. Το 1918 την πήραν οι βρετανικές δυνάμεις από τους Τούρκους και αργότερα απετέλεσε τμήμα της Παλαιστίνης υπό βρετανική εντολή (1922). Στις 17 Μαίου 1948 την πόλη κατέλαβαν δυνάμεις του τακτικού Ισραηλινού στρατού.

Οι περισσότεροι από τους Άραβες κατοίκους της πόλης έφυγαν και έμειναν 3.000. Το αρχαίο λιμάνι της Ακό επιχώθηκε κατά τους νεώτερους χρόνους και σήμερα είναι βοηθητικό λιμάνι της Χάιφας.

Ίσως το μπέρδεμα που υπάρχει γύρω από την προέλευση του Ελληνικού αλφάβητου να οφείλεται στο ότι για αρκετά χρόνια οι Φοίνικες είχαν καταλάβει την Ακό και την εποχή εκείνη οι Κρήτες να δημιούργησαν το αλφάβητο αυτό, το οποίο να φάνηκε ως Φοινικικό στους εκτός περιοχής λαούς , αφού οι Φοίνικες κυριαρχούσαν τότε. Εξάλλου οι Μινωίτες δημιούργησαν πρώτοι το Ελληνικά ιερογλυφικά συλλαβογράμματα και αργότερα την Ελληνική Γραμμική Α.

Οι Μυκηναίοι έδωσαν το όνομα Κνωσός στο μεγάλο ανακτορικό κέντρο νότια του Ηρακλείου. Σεβάστηκαν όμως το μινωικό όνομα . Η Κνωσός σύμφωνα με ιερογλυφικά συλλαβογράμματα πάνω σε νομίσματα της 1 ης χιλιετίας π.Χ. λεγόταν κατά την Μινωική εποχή Ακό. Και για την ακρίβεια Κο, βάζοντας δε το επιτατικό Α πριν από την λέξη , την ονόμαζαν Μεγάλη Κο = Ακό. Οι Μυκηναΐοι έδωσαν το όνομα . V v = ko-no-so , το οποίο συναντούμε στις μυκηναϊκές πινακίδες Γραμμικής Β. Έτσι στη σύνθετη λέξη ΚΟ-ΝΟΣΟ , έχομε την μινωική ονομασία ΚΟ και ως δεύτερο συνθετικό την λέξη Νόσος. Νόσος = 1.όλεθρος, καταστροφή 2.αθλιότητα, δυστυχία.

ΚΟΝΟΣΟ = ΚΝΩΣΟ = κατεστραμμένη Κό, κατά τους μυκηναίους. Βλέπομε όμως ότι οι μυκηναίοι παραλείπουν το επιτατικό Α. Αυτό δείχνει ότι δεν ήθελαν να την αποκαλούν μεγάλη Κό = Ακό.

Το καθαυτό όμως μινωικό όνομα της Κνωσού διατηρήθηκε στο μινωικό όνομα των Αρχανών.

Το όνομα των Αρχανών απαντά για πρώτη και μοναδική φορά στην αρχαιότητα σε επιγραφή του 5ου π.Χ αιώνα, που βρέθηκε στο Πελοποννησιακό Άργος και αναφέρεται σε συνθήκη μεταξύ Κνωσίων και Τυλισσίων. << ΤΟΝ ΑΡΧΟΝ ΤΟ ΤΕΜΕΝΟΣ ΕΧΕΝ ΤΟΝ ΑΧΑΡΝΑΙ>>.

Το όνομα εμφανίζεται στον ενικό αριθμό. Σαν συνέχεια του ανακτορικού συνόλου της Κνωσού, οι Αρχάνες ουδέποτε έκοψαν νομίσματα για να δούμε έστω εκεί την ονομασία τους. Αντίθετα βρέθηκαν νομίσματα της Κνωσού στην περιοχή. Η λέξη Αχάρνα είναι σύνθετη, με πρώτο συνθετικό το μινωικό όνομα της Κνωσού , δηλαδή το όνομα Ακό ή Ακχό, και την λέξη άρνα (η άρνα). Η λέξη αυτή έχει πάρα πολλές ερμηνείες , οι οποίες αποδίδονται σε διαφορετικές εποχές. Η αρχική ερμηνεία της είναι: Άδης. Αργότερα , η λησμονιά , η λήθη. Αρνησιά = ο τόπος όπου οι νεκροί απαρνιούνται, λησμονούν τους ζωντανούς.

Σαν Αχάρνα = Αχ-άρνα = Ο Άδης της Ακό = νεκροταφείο της Ακό = νεκροταφείο της Κνωσού.

Αναλυτικά:

Έχομε Ακχό-άρνα. Το βραχύ -ο στη λήξη της πρώτης λέξης συναποβάλλεται μαζί με τον τόνο του, προ του αρχικού φωνήεντος της αμέσως επομένης (Αχ. Τζάρτζανος σελ.16), και έχομε Ακχ-άρνα.

Από τα δύο σύμφωνα -κχ χάθηκε το -κ (Νεοελληνική Γραμματική, Ιδρ. Μαν.Τριανταφυλλίδη) και στη θέση του μετατέθηκε το ρ . Έχομε Αχάρνα και με μετάθεση του ρ, αργότερα Αρχάνα.

Άρνη ονομαζόταν πηγή και νύμφη στην Αρκαδία όπου ανατράφηκε ανάμεσα στα αρνιά ο Ποσειδώνας αφού τον γλίτωσε από τον Κρόνο δίνοντας του να καταπιεί πέτρα η Ρέα.

Τον Ποσειδώνα ανέθρεψε η νύμφη Σινόισσα, η οποία, επειδή αρνήθηκε όταν ο Κρόνος αναζητούσε το βρέφος, ονομάστηκε Άρνη. Έχομε δηλαδή κάτι ανάλογο με τον μύθο του Δία.

Στην επιγραφή του Άργους αναφέρεται λατρεία του Ποσειδώνα στον Ιυττό = Γιούχτα. Ίσως η λατρεία του Δία και του Ποσειδώνα να ταυτίζεται κατά την 1η π.Χ. χιλιετία στην περιοχή, λόγω της ομοιότητας του μύθου, γιαυτό είναι δύσκολη η εξακρίβωση της λατρείας του θεού από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Όσον αφορά την σημερινή ονομασία των Αρχανών σε πληθυντικό αριθμό, προσωπικά την αποδίδω στην ύπαρξη δύο κωμοπόλεων και όχι σε τίποτε άλλο, το οποίο αποφεύγω να κατονομάσω, προς αποφυγήν περιττών συζητήσεων, αφού ήδη χρησιμοποίησα σε υπέρτατο βαθμό λακωνική έκφραση στις προηγούμενες προτάσεις.

Ευχαριστώ όλους όσους δέχτηκαν να συζητήσουν μαζί μου, θέματα που αφορούν το παρόν κείμενο, τόσο στην Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εγκ. Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα

Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης: Αχιλ. Τζάρτζανου

Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής : Μιλτ. Κηρυκοπουλου 

Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής : Μιχ. Οικονόμου

Ι.ΠΡΟΜΠΟΝΑ : Σύντομος εισαγωγή εις την Μυκηναϊκήν Φιλολογίαν

Ruiperez-Melena: ΟΙ ΜΥΚΗΝΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

Αντ. Θωμ. Βασιλάκη: ΟΙ 147 ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ

Γ ΚΑΙ Ε. ΣΑΚΕΛΛΑΡΑΚΗ: ΚΡΗΤΗ - ΑΡΧΑΝΕΣ

Ι. ΠΑΝΤΑΖΙΔΟΥ: ΛΕΞΙΚΟΝ ΟΜΗΡΙΚΟΝ

Ι. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ: ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ

ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΝ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ (ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ) ΑΝΤΩΝΗΣ ΘΩΜ. ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΓΡΑΦΩΝ ΒΛΥΧΙΑ ΚΝΩΣΟΥ

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους