Το Καστέλλι του δήμου Μινώα Πεδιάδας

 Το Καστέλλι βρίσκεται στο κέντρο του νησιού σε υψόμετρο 340 μέτραενώ απέχει περίπου 4 χλμ. ΒΑ. από τον Ευαγγελισμό (έδρα του δήμου) και 37 χλμ. ΝΑ. από το Ηράκλειο. Στη νοτιοδυτική άκρη του βρίσκεται το Αεροδρόμιο Καστελλίου.

Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία όπως και άλλα επαγγέλματα. Στην κωμόπολη υπάρχουν ανάμεσα στα άλλα Κέντρο Υγείας, ΚΕΠ, Ταχυδρομείο, Ειρηνοδικείο, Παιδικός Σταθμός, Νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο, Γυμνάσιο, Λύκειο, Αστυνομικό τμήμα, Αγροτικό Κτηνιατρείο, Γραφείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Δασονομείο.

Το Γυμνάσιο του χωριού έχει αναδείξει πολλούς και αξιόλογους επιστήμονες και καθηγητές πανεπιστημίου όπως ο Θεοχάρης Δετοράκης, ο Γεώργιος Κρασανάκης, ο Γεώργιος Μαλεγιαννάκης, ο Νικόλαος Μπελιμπασάκης, ο Άρης Τσαντηρόπουλος κ.ά.

Ο Δήμος, οι σχολικές κοινότητες και ο πολιτιστικός σύλλογος διοργανώνουν αξιόλογες πολιτιστικές εκδηλώσεις κατά την διάρκεια του χρόνου. Οι σημαντικότερες πραγματοποιούνται τον Αύγουστο με την ονομασία «Γιορτή του Ξενιτεμένου» της οποίας γιορτής εμπνευστής και δημιουργός ήταν ο αείμνηστος κοινοτάρχης και αναμορφωτής τού Καστελλίου Ιωάννης Μαλεγιαννάκης, και περιλαμβάνουν συναυλίες, φολκλορική μουσική, εκθέσεις θεατρικά δρώμενα, καθώς επίσης το Καρναβάλι την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Ο κεντρικός ναός είναι δίκλιτος και είναι αφιερωμένος στον Άγιο Αντώνιο (πολιούχος)καθώς και στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένης, ενώ υπάρχει και ανδρώα μονή του Τιμίου Προδρόμου Καλλέργη, με 3 μοναχούς.

Στην περιοχή υπάρχουν ίχνη κατοίκησής της από την προϊστορία μέχρι σήμερα γι' αυτό και ο οικισμός "Καστέλλι" έχει κυρηχθεί από το 1995 αρχαιολογικός χώρος. Υπάρχουν ευρήματα τα πρωϊμότερα των οποίων ανάγονται στη νεολιθική περίοδο. Ο ελληνιστικός οικισμός του μάλλον καταστράφηκε γύρω στο 220 π.Χ. ενώ έχουν ανασκαφεί λείψανα από τη βυζαντινή και την ενετική φάση του οικισμού.

Το Καστέλλι αναφέρεται το 1583 στον Καστροφύλακα (Κ95) με το όνομα Pediada Proprio με 543 κατοίκους.

Παλαιότερα το Καστέλλι ήταν κοινότητα και σε αυτήν υπάγονταν οι οικισμοί:

το Διαβαϊδέ, σε υψόμετρο 355μ. Είχε 180 κατοίκους το 1971 και 127 κατοίκους το 1583 (Diavaidé, Καστροφύλακας Κ 94). Σύμφωνα με την παράδοση, το χωριό πήρε την ονομασία του από έναν κάτοικο που ονομαζόταν Διαβανός (διήγηση Καρυωτάκη Γεωργίου τ. Δημητρίου 1981) ή από την αγριότητα των κατακτητών οι οποίοι κρεμούσαν τους Χριστιανούς στην πλατεία του χωριού και έπειτα έγραφαν σε επιγραφή «διάβα και ιδές» προς παραδειγματισμό και υποταγή των άλλων κατοίκων. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού ιδρύθηκε το 1980. Στο χωριό βρίσκεται ο ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

το Καρδουλιανώ, με 143 κατοίκους το 1961 και 96 το 1971, σε υψόμετρο 330 μ. Σε παλιές απογραφές δεν αναφέρεται. Απαντά στην απογραφή του 1881 με 72 Τούρκους και 18 Χριστιανούς κατοίκους. Το τοπωνύμιο προέρχεται από το επώνυμο των πρώτων οικιστών, το οποίο θα ήταν Καρδουλιανός. Σήμερα διασώζεται στην ίδια περιοχή το επώνυμο Καρδουλάκης. Υπάρχει παλαιός ναός του Αγίου Ιωάννη με υπολείμματα τοιχογραφιών.

Ο Λαγός, που δεν αναφέρεται σε παλαιές απογραφές των Βενετών αλλά αναφέρεται στην τουρκική απογραφή του 1671 με το όνομα Lagú. Έλαβε την ονομασία του από τον πρώτο οικιστή του, το Λαγό, όπως και το φερώνυμο χωριό στο Λασίθι. Σε έγγραφα του 1583 αναφέρεται ο Θωμάς Λαγός, οφειλέτης ως ενοικιαστής δημοσίων κτημάτων του οροπεδίου Λασιθίου. Συνεπώς, το τοπωνύμιο πρέπει να εκφέρεται στη γενική, δηλαδή το χωριό του Λαγού, όχι ο Λαγός. 

Η χαρακτηριστική αρχιτεκτονική των λιγοστών σπιτιών συντέλεσαν στην ιδέα αναπαλαίωσης και διατήρησης του χωριού. Η προσπάθεια αυτή ξεκίνησε με πρωτοβουλία του πολιτιστικού συλλόγου, ώστε ο οικισμός να χαρακτηριστεί παραδοσιακός.

Ως οικισμός αναφέρεται επίσημα το 1925 με το ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να ορίζεται έδρα της κοινότητας Καστελλίου Πεδιάδος. Το 1994 με το ΦΕΚ 144Α - 31/08/1994 ορίστηκε έδρα του δήμου Καστελλίου ενώ το 2010 με το ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010 ιστορική έδρα του δήμου Μινώα Πεδιάδας.[2] Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και με την τροποποίησή του Κλεισθένης Ι, μαζί με τη Μέση και τον Λαγό αποτελούν την κοινότητα Καστελλίου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Καστελλίου του Μινώα Πεδιάδας και σύμφωνα την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 1.438 κατοίκους

ΚΡΗΤΗ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΑ kritipoliskaixoria

Η Κρήτη στο ίντερνετ με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πολιτιστικά, λαογραφικά νέα και ιστορικά στοιχεία, Αφιερώματα αε πόλεις και χωριά της Κρήτης, αρχαιολογικούς χώρους, θρησκευτικά μνημεία, και Ανθρώπους